Apuntes históricos sobre A Veiga e
polo tanto:
Alberguería anos 1931-1959.
(Feito por Secundino Lorenzo Fdez.
(webmaster da web de Alberguería))
Ver
o traballo
APUNTES
HISTÓRICOS A VEIGA
( ALBERGUERÍA) 1931-1959
No que sigue poño un resumen da historia de
A Veiga, e polo tanto da historia de Alberguería, entre os anos
1931, 2ª República, e 1959, ano no que Alberguería desapareceu
baixo as augas do encoro de Prada.
Utilizo, entre outros, os seguintes libros:
.-O Barco e a Terra de
Valdeorras durante a II república e o Franquismo (1931-1977)
de Félix García Yáñez. 2005
.-Ourense, 1936-1939,
alzamento, guerra e represión
de Julio Prada. 2004
.-Alzamiento y Guerra
civil en Galicia (1936-1939) tomos I y II.
Carlos Fdez. Santander. 2007
.-A Gran historia de
Galicia. "República, Guerra
civil e Franquismo" escrito por Xosé Ramón Barreiro.
2007.
A
Veiga (Alberguería) nos anos 1931-1959
Reseña
dos autores dos libros.
|
A VEIGA (ALBERGUERÍA) na
etapa 1931-1959
Os comenzos. Dende a
proclamación da República 14/04/1931 ata 1936.
Félix García Yañez.
(...)"A proclamación da
República foi acollida cunha grande euforia popular en
Valdeorras. Producíronse manifestacións espontaneadas de
xúbilo nas vilas máis grandes da comarca: o
Barco, Vilamartín, A rúa, Petín.
A nacente República
articulouse , no medio do entusiasmo popular, sobre unha
base liberal e democrática que se propuña a modernización
e a ruptura co pasado, no contexto da grave depresión
económica producto do afundemento da bolsa de
New York en outubro de 1929, que lle afectara moi duramente
ao sistema capitalista mundial. Nesa dificil conxuntura
as reformas político-sociais que impulsou a República, foron combatidas dende os grupos tradicionais de poder
, considerados o tempo excesivamente tímidas e lentas
polos sectores populares. En función deses
condicionamentos os anos republicanos desenvólvense no medio de grandes antagonismos sociais" (...)
Coa república abriuse un
período de esperanza no conxunto do Estado Español, cunha
democratización moi amplia, con moito progresismo, vanse
recoñecer as libertades individuais e colectivas, e vamos
ter, por primeira vez na nosa historia un sistema político
pluralista. Con moitos defectos tamén e algunhas
inxenuidades que veremos máis tarde...
No período 1931-36 os concellos foros chamados as eleccións dúas veces. O 12 de
abril de 1931 (eleccións municipais os Concellos), que ademais foi un referendo da monarquía; ganaron as
candidaturas republicanas e a familia real tuvo que marchar
o exilio, con esa marcha ao exilio o día 14 de abril
constituíuse en Madrid o primeiro goberno da Segunda
República. Na provincia de Ourense ganaron os monárquicos. Na
capital botouse republicano. Ante as moitas reclamacións que
houbo, o novo poder republicano, anula as eleccións na
provincia de Ourense e convoca novas eleccións. Mentras
tanto nombráronse comisión xestoras nos concellos que tuveron algún que
outro problema. Nas novas eleccións, que se fixeron en xuño
de 1932, sairon concellos
republicáns.
Sacado do libro
Alzamiento y Guerra civil en Galicia (1936-39)
tomo I
|
Capital |
Provincia |
La Coruña |
34 republicanos 2 liberales
3 monárquicos
1 socialista |
383 monárquicos 439
republicanos
40 socialistas
2 comunistas
166 sin especificar |
Lugo |
21 monárquicos 3 republicanos
4 socialistas |
440 monárquicos 249
republicanos
8 socialistas
64 sin especificar |
Ourense |
6 republicanos 4 socialistas |
88 monárquicos 200
republicanos
481 otros (mayoría de Calvo Sotelo) |
Pontevedra |
9 monárquicos 7 republicanos
7 agrarios
2 socialistas
2 comunistas |
292 monárquicos 170
republicanos
48 socialistas
2 comunistas
141 otros (Mayoría agraria) |
Fonte A Voz de Galicia 14/04/1931
Observar que en Galicia as candidaturas
monárquicas triunfan, debido o predominio dos
caciques, nos pequenos nucleos de población, e perden
nas ciudades, salvo Lugo. Nestas eleccións xa
concurriron o PSOE o PCE e o PG (Partido Galegista
montado en 1931). En realidade a adaptación das élites
locais as novas situacións resultará incrible o
longo dos anos...
Os concellos sempre
estuveron marcados por orzamentos moi deficitarios. Tiñan
claras dúas cousas, unha era loitar contra o analfabetismo e
outra facer unha política de creación de infraestructuras e
así tamén combatir o paro que era moi grande naquel momento. Ourense partía en 1930 cun 45,7% de analfabetos. Na comarca
de Valdeorras a porcentaxe pasaba do 60%. O goberno da
República converteu a educación no primeiro obxectivo. Así
abríronse moitas escolas na comarca, o Barco por exemplo
contaba xa con 132 escolas rurais, delas setenta e dúas de
nenos e mixtas; tamén se conseguiú, de palabra, un
centro de estudios secundarios para o Barco, en realidade un
colexio subvencionado de ensino secundario; este centro foi
derogado posteriormente.
Nas eleccións de xuño de
1931 as cortes constituintes, a dereita cosecha
un fracaso absoluto, realmente soio hai o diputado José
Calvo Sotelo, sin etiqueta de partido e que sae por Ourense.
Nestas eleccións concurren forzas republicanas galegas como FRG (Federación
Republicana
Galega; de ideoloxía republicana autonomista) e da que forman parte grupos como ORGA (Organización
Republicana Galega Autónoma) e o partido Radical. PRRS
(Partido Republicano Radical Socialista; republicano,
anticlerical, pacifista, socialista no marxista). DLR
(Derecha Liberal Republicana).
LA CORUÑA |
PARTIDO |
VOTOS |
Santiago Casares Quiroga |
FRG |
88.470 v |
Antonio Rguez. Pérez |
FRG |
75.498 v |
Ramón Beade Méndez |
PSOE |
69.164 v |
Salvador de madariaga Rojo |
FRG |
68.783 v |
Alejandro Rguez Cadarso |
FRG |
68.741 v |
así ata 16 a maioría do FRG, PSOE e ind. |
|
|
LUGO |
|
|
Ubaldo Aspiazu Artazu. |
P. Radical |
57.485 v |
José Lladó Valdés |
Ind. |
53.852 v |
Enrique Gómez Jimenez |
D.L.R. |
51.709 v |
Luis Recasens Sitges |
D.L.R. |
49.424 v |
Gerardo Adad Conde |
P. rad. |
48.660 v |
Asi ata 10, resto P. Rad, FRG e ind. |
|
|
OURENSE |
|
|
Luis Fábrega Coello |
P.Rad. |
31.039 v |
Basilio Álvarez Rodriguez |
R. Agrar. |
29.679 v |
Ramón Otero Pedrayo |
FRG |
24.704 v |
Manuel Martínez Risco |
Acc. Rep. |
23.380 v |
Alfonso Pazos Cid |
PRRS |
23.074 v |
Así ata 9 P. Rad. PSOE e ind |
|
|
PONTEVEDRA |
|
|
Emiliano Iglesias Ambrosio |
P.Rad. |
45.000 v |
Enrique Heraclio Botana |
PSOE |
43.000 v |
Alejandro Otero Fernández |
PSOE |
42.000 v |
Manuel Varela Radío |
FRG |
41.000 v |
Joaquín Poza Juncal |
FRG |
40.000 v |
Así ata 11 FRG, PSOE, R. Agra e Grup. Galle.
(Castelao) |
|
|
Mentras tanto a dereita,
que había sufrido unha derrota, organízase sobre todo en
Ourense, onde "segue a apostar pola vella política de
influencia caciquil", para elo emplea os lazos de notabeis
locais. Comenzan con "Union Orensana de dereitas" para
rematar integrándose na CEDA. A maioría da xente que
se integra son comerciantes ou grandes propietarios agrarios. Tamén
antiguos políticos que participaran nas etapas anteriores.
Outro mecanismo co que
contan é a traveso do aparello xudicial dos secretarios
municipais. Os funcionarios proviñan de organismos creados
pola dictadura de Primo de Rivera. Agora a súa misión é
obstaculizar tremendamente a vida normal dos concellos e
dende logo que o consiguen xa que as leis siguen vixentes,
estatuto municipal de 1924, e nela teñen moitas atribucións
de control e intervencionismos.
Os lios son grandísimos e
o avance, dos concellos que gobernan os republicanos, nulos.
Coa dereita xa organizada
veñen as segundas eleccións lexislativas da República en
novembro do 1933. Quen gaña é o Partido Radical e o "Frente
único de Dereitas". Houbo un pucherazo fino de cambio e
falsificación de papeletas.
Resultados eleccións
novembro 1933, onde gana ampliamente a dereita.
Sacado do libro
Alzamiento y Guerra civil en Galicia (1936-39) tomo I
La Coruña |
PARTIDO |
VOTOS |
Benito Blanco Rajoy |
CEDA |
146.398 votos |
Felipe Gil Casares |
CEDA |
137.118 v. |
Emilio Glez López |
PRG |
121.166 v |
Angel Aperribay y Pita |
IND |
120066 v |
Eduardo O´shea Verdes |
IND |
117.369 v |
José Calvo Sotelo |
Ren, Esp |
114.252 v |
........ |
|
|
Lugo |
|
|
Manuel Becerra Fernández |
P. Radical |
83.148 v. |
Enrique Gómez Jimenes |
P. Rep. Cons. |
80233 v |
Gumersindo Rico González |
P. Radical |
79.195 v |
Angel López Pérez |
CEDA |
76.538 v |
............ |
|
|
Ourense |
|
|
José Saavedra Morales |
Renov. Españ |
-- v |
José Calvo Sotelo |
Renov. Españ |
--v |
Basilio Álvarez Rguez. |
P. Radical |
80021 v |
Julio Villanueva Gómez |
P. Radical |
77284 v |
............ |
|
|
Pontevedra |
|
|
Emiliano Iglesias Ambrosio |
P. Radical |
77.529 v |
Alfredo García Ramos |
Independiente |
68050 |
Severino Barros de Lis |
CEDA |
67.280 v |
Victor Lis Quibén |
CEDA (Renv. españ) |
67111 v |
......... |
|
|
CEDA: Confederación
Española de Dereitas Autónomas (Alianza de
partidos de dereita de ideoloxía clerical
conservadora). RN, Renovación Española
(Partido de dereitas de ideoloxía partidaria da
monarquía) é o partido de Calvo Sotelo. En el
PR (Partido Radical; de ideoloxía
anticlerical pero situado no centro-dereita, inda
que si estaba coa república),
Partido Radical está o cura ourensán Basilio
Álvarez e vai ser un dos grupos galegos máis
grande no congreso. Normalmente forma coalición
con outros como republicanos conservadores e con
independentes.
Curiosidade: por Pontevedra saldrá
como diputado polo Grupo Galegista Alfonso Rguez.
Castelao.
Está claro que a esquerda
tuvo moi malos resultados... A
partir de aquí vanse dar cambios nestes partidos, xa que
os que colaboran coa dereita desaparecen e vanse
reagrupar en dous bloques a Unión Republicana e a
Izquierda Republicana que xunto o PSOE e o PCE serán os
que formen o Frente Popular en 1936.
Estos novos gobernos,
gobernos de dereitas salidos das eleccións de 1933,
desmontaron todo o feito polo goberno da lexislatura
anterior. Tamén intentaron controlar os secretarios, con
incidentes en concellos como O Barco, A Rúa , A Veiga e
Rubiá. Nestas loitas entre secretarios e os novos
partidos houbo repercusións posteriormente, xa que
moitos foron "paseados" , cando o golpe militar de 1936,
concretamente mataron os secretarios dos concellos de A
Veiga, Rubiá e Larouco; no Alto de Covelo concretamente.
A estas corporacións,
moitas delas cambiadas polo Gobernador civil da
provincia por diversas razóns,
tocoulles vivir dous grandes conflictos: a folga
xeral do Agro en xuño de 1934 e o segundo foi a
revolución de octubre de 1934 que na Comarca de
Valdeorras se vive con especial intensidade dada a
proximidade coas zonas mineiras Astur-leonesas. O lio
foi incrible coa actuación do exército, moita xente
arrestada e moitos incidentes. Houbo moita represión e
incluso algúns desterros.
Volver índice
A Frente Popular
-1936.
As eleccións de febreiro
de 1936 ían ser decisivas por varias razóns: a esquerda
(PSOE, PC e as forzas sindicais, máis Esquerra de Cataluña),
saben que de triunfar as dereitas, alterarán radicalmente o
modelo de República por vía legal, sin recorrer á violencia
toda vez que dacordo co texto da Constitución ao pasar catro
anos so se requería o 51% dos diputados e non os 2/3. Agora
cumplíanse os catro anos. E viceversa coas dereitas. Por eso
a organización dos grandes bloques buscando as maiorías. O
centro nada de nada por eso os partidos obtaron por un ou
outro bloque. Frente Popular e Bloque Nacional.
En Galicia tamén houbo
estos dous grandes bloques e a maiores o Partido Galegista
que despois de moitas reunións o final decántase polo Frente
Popular inda que hai un grupo que monta a Dereita Galeguista
(Risco, Otero Pedrayo e Filgueira Valverde).
As alianzas quedan así:
Frente Popular:
Esquerda Republicana, PSOE, UGT, Partido Galeguista, Unión
Republicana, Agrarios de esquerdas, Partido do Centro e
Partido Comunista.
Bloque Nacional ou
Bloque Contrarrevolucionario: CEDA, Renovación Española,
Agrarios de Dereitas, Independentes.
Neste caso non se presenta
o Partido Radical de Alejandro Lerroux debido a cantidade de
casos de corrupción, por estraperlo, nas súas filas. Basilio Álvarez foille
fiel ata o final.
Celebradas as seleccións
en febreiro de 1936. deron unha vitoria clara e contundente
á Frente Popular, que ganou en toda Galicia menos en
Ourense. O Frente Popular gañaron as eleccións en España por
una diferencia de 150.000 votos. De feito o Frente Popular
gañou en tódalas cidades de máis de 150.000 habitantes,
gañou en 37 provincias. O sistema primaba as maiorías.
Resultados eleccións
Febreiro do 1936:
EN ESPAÑA:
ESPAÑA |
Frente Popular |
Bloque Nacional |
Centro |
|
257 dep. |
139 Dep. |
57 dep. |
EN GALICIA:
CORUÑA |
Frente Popular: 13 |
Bloque Nacional:4 |
|
Esquerda Republicana 6 deputados
(Santiago Casares, José Calviño, Victorino
Veiga....) Partido Galeguista 2 (Ramín Suárez
e Antón Villar Ponte)
Unión Republicana 2 (José Miñones, José
García Ramos).
PSOE 3 (Ramón Beade, Edmundo Lorenzo, Pedro
Longueira) |
Unión Rexional de dereitas (CEDA) 3
deputados. Benito Blanco-Rajoy, Jose maría Gil,
Felipe Gil Independiente 1 Luis Cornide. |
LUGO |
Frente Popular: 7 deputados |
Bloque Nacional 3 |
|
Partido de Centro Democrático (de Fronte
Popular) 4 (Manuel Becerra, Armando Peña-Maria,
Virgilio Fernánez, Ramón Fernández) Esquerda
Republicana 2 (Roberto Ouro e José María Díaz)
Unión Republicana 1 Ricardo Gasset |
CEDA 1 José Benito Pardo Agrario de
Derechas 1 Luis Rguez de Viguri
Partido Republicano Conservador 1 Enrique
Gómez.
|
OURENSE |
Frente Popular: 2 dep. |
Bloque Nacional: 7 |
|
Unión Republicana 1 Alfonso Pazos Cid
Esquerda Republicana 1 Manuel Martinez-Risco |
CEDA 3 dep. ( Luis Espada, Laureano Pelaez,
Ramón Villarino) Renovación Española 3,
José Calvo Sotelo, José Sabucedo, Andrés Amado.
Partido Agrario Conservador 1, Antonio
Taboada. |
PONTEVEDRA |
Frente Popular : 11 dep. |
Bloque Nacional: 2 dep. |
|
Esquerda Republicana 3 dep. Bibiano
Fernandez, Alejandro Viana e Elpidio Villaverde.
PSOE 3 dep. Amando Guiance, Ignacio Seoane e
Antonio Bibatua.
Partido Galeguista 1, Alfonso Daniel Rguez
Castelao.
Unión Republicana 1 dep, Celestino Poza.
Afrario de esquerdas 1 Antonio Alonso
PC 1 dep. Adriano Portela
Partido Centro Democrático 1 Manuel Portela
Valladares |
CEDA 1 dep, severino Barros Renovación
Española 1 Victor Lis. |
Fonte A Gran Historia de Galica, República, Guerra
Civil e Franquismo.Xosé Ramón Barreiro.
A min chámame moito a atención o ocurrido
na Provincia de Ourense; ver o que escriben algúns
historiadores.
Félix García Yáñez:
(...)"As actas da Provincia de Ourense,
salferidas de infinidade de denuncias,
provocan unha grande polémica parlamentaria
na Xunta Electoral Central durante o trámite de
validalas. Chegouse a debater na comisión a posibilidade
de anulalas e volver a repetir as eleccións na
provincia. Á fin aceptaronse os resultados
globais provinciais co argumento, asumidos polos
representantes da esquerda, esgrimidos por Azaña e por
Indalecio Prieto, lider do Partido socialista, de non
poderen deixar sin escano parlamentario o lider da
dereita antirrepublicana José Calvo Sotelo ,
que encabezaba a lista do Bloque Popular na provincia.
Así e todo anúlanse 106.000 votos por fraude
e irregularidades nas actas remitidas. Soamente se
aceptaron 60.000 votos dun censo electoral
composto por 220.000 electores.
O resultado asumido foi
que dos nove diputados que se elexían na provincia
sete correspondéronlle á maioría , da lista do Bloque
Nacional, entre eles José Calvo Sotelo, e dous a minoria
, da candidatura do Centro. Posteriormente
asígnalle un dos escanos do centro o Partido
Radical que presentara una lista propia na provincia.
En contraste co resto da
provincia a terra de Valdeorras vota
maioritariamente polo Frente Popular. Esta victoria
concretouse principalmente nos municipios de
Vilamarín e o Barco; nalgunhas mesas da Rúa,
Carballeda, A Veiga e Rubiá. Na Veiga suspendéronse as
eleccións por mor do mal tempo reinante e fixáronas para
o día 20 de febreiro. Neste concello, e máis nos da
comarca veciña de Viana, efectuaronse unha morea de
reclamacións por fraude."(...)
As eleccións de febreiro
de 1936, han supoñer o cambio novamente das corporacións
municipais, de feito o Goberno do Frente Popular
convocou eleccións municipais para o 12 de abril,
evidentemente querían que a nova lexitimidade democrática
afectase os gobernos locais. Así os gobernadores civiis
seguindo o feito en 1934 destituen as corporacións
existentes de obediencia radical e cedista e repoñen nos
seus cargos os de 1931. Onde non é posible nombran
comisións xestoras.
Félix García Yáñez:
(...)"Na Veiga forman a xestora o día
tres de marzo. Nomean alcalde a Manuel García Rguez..
Acompáñano na corporación homes procedentes
na súa maioría das aldeas do municipio: Basilio
García, Ventura Ramos, Adolfo Lameiro, Francisco Prieto,
Magín Rodríguez, Avelino Porto, Domingo Rodríguez,
Eliseo Cotado, Manuel Seoane, Clemente Fernández,
Benjamín Macias e máis Sofía Pérez." (...)
Este período de goberno na comarca do
Frente Popular é moi conflictivo e os enfentamentos son
constantes, dende folgas que intentan forzar a
legalidade, incautacións, ocupacións e repartimentos de
propiedades da Iglesia por exemplo. A comarca regresan,
máis mentalizados, todos os que foran expulsados en
1934, que neste caso foron amnistiados, como había
prometido na campaña, o Frente Popular. O 18 de maio
feren na Rúa a tres falanxistas da localidade e a
Guardia Civil detén os culpables. Estos e outros
conflictos fan que as corporacións locais se vexan
desbordadas. Por outra banda na comarca crecen os
Falanxistas; a Falanxe é posteriormente ilegalizada
debido a súa táctica terrorista como
resposta a situación provocada pola derrota
electoral do Bloque Nacional. De tódolos xeitos os
falanxistas seguiron actuando en multitude de lugares.
Posteriormente, pasados os anos, este
aumento da Falanxe atribuese, no longo franquismo, a
unha contestación ou aumento na comarca do PC. A verdade
que un análisis a fondo do tema desmonta esta teoría
totalmente; resumo o análisis feito por Félix Yáñez no
libro que utilizo de bibliografía: o PC tiña en xullo de
1936, 7.500 afiliados en Galicia, no seu punto
máis alto. En Ourense 3.000, unha boa parte no Barco.
Estos estaban a militar nos sindicatos agrarios nos
Concellos de a Rúa, Vilamartín e o Barco. Tamén en A
Veiga, onde había un Sindicato Agrario de Xares, do que
foi secretario Alfonso Ortega, chegaron a ter 800
afiliados na comarca (esto é un engadido meu). Na
zona tamén había os obreiros que estaban a construir o
camiño de ferro entre Zamora e Ourense, tamén moi
organizados. O PC, que prácticamente non aparecía nas
eleccións de 1933, tuvo nas de 1936, 798 votos na
Veiga, 846 no Barco, 188 en Carballeda, 359 na Rúa, 387
en Rubiá e 694 en Vilamarín. A súa influencia iba en
aumento entre os traballadors da UGT en detrimento do
PSOE. Con todo a súa influencia electoral foi moi
pequena ou insignificante, nas eleccións de 1936 soio
consigue un acta de deputado en Pontevedra. Estos son os
números. O desenvolvemento da Falanxe na comarca non veo
marcada por estos números que aquí figuran e que son
minúsculos, inda que por suposto moi activos na
comarca, o seu desenvolvemento débese " o
grande desenvolvemento societario de todo tipo que o
ambiente político da República propiciaba e que puña en
peligro as tradicionais redes de poder en que se
asentaba a dereita tradicional".
A única votación que hai neste período é
o plebiscito do estatuto de Galicia. Na súa propaganda
traballou casi en exclusiva o Partido Galleguista.
O estatuto votouse o 28 de xuño de 1936. Moita xente
opina que os resultados están abultados, por non decir
outra cousa...Hai estudios, por exemplo no Barco, entre
outros de Mirita Moreta que concluen que existiu un
fraude xeneralizado a gran escala, cousa que deduce do
análisis das actas...
Por suposto os partidos do Frente Popular
estaban dunha ou doutra maneira comprometidos con levar
adiante o estatuto. Os membros do Bloque Nacional
interpretaron que o Estatuto non era obra súa senón dos
seus inimigos. CEDA estaba en contra, Calvo Sotelo
recomenda o voto en blanco, cousa rara... Calvo Sotelo estaba xa
noutra cousa...
De tódolos xeitos seica a campaña
publicitaria foi marabillosa, pero había xente en contra
incluso diarios como La Región de Ourense, El Ideal
Gallego o La Voz de la Verdad de Lugo estaban totalmente
en contra, entre outros.
Pese o anterior o estatuto saiu adiante
cunha chea de votos incrible:
ESTATUTO
GALEGO |
28/xuño/1936 |
|
|
|
Censo de electores:
1.343.135 |
Votos válidos:
1.000.963 |
Votos afirmativos
993.351 |
Votos negativos:
6.161 |
Votos en branco:
1.451 |
Posteriormente o
15 de xullo foi entregado nas Cortes e o 17 do mismo
mes entregábase a Manuel Azaña, o presidente da
República o texto, Fixo a presentación Castelao. Ese
mismo día regresaron no tren a Galicia Castelao, os
comisionados e diputados, nun tren que a
moitos deles os levou a morte. Ese mismo día
iniciouse en África o alzamento militar contra a
República.
Félix García Yáñez:
(...)"Este referendo agrava as tensións políticas e radicaliza aínda máis os
elementos progolpistas. A dereita presentaba a
situación do país como a punto de caer no caos e a
anarquía. Partillaban o lema de Calvo
Sotelo pronunciado no Congreso "prefiero una
España roja antes que una España rota". E
incrementou o terrorismo para propiciar a
intervención definitiva do exército"(...)
Esta situación levou a creación de
grupos de violencia e a moitos enfrentamentos así
son moi coñecidos o asasinato dun mozo comunista na
Praza do Trigo en Ourense; a morte de dous
comunistas na rúa do Paseo nas festas do Corpus; a
morte dun militante da Falanxe na Casa Grande de
Viloira; campañas de meter medo de todo tipo. Moitos
ingresaron no cárcere tanto de un como de outro
bando pero as cousas seguiron moi mal...
Lendo o anterior e
profundizando un pouco nos eventos que transcurriron
en España dende 1931 coa segunda república ata o
alzamento do 18 de xullo de 1936 chega un a
conclusión de que os españois dun e doutro bando non
demos a talla, a II República colleunos sin
formación e moi pouca xente creeu nela, eso si houbo
grupos grandes que a colleron moi seriamente como
moitos intelectuais e moitos mestres (que mal lles
pagaron), non foi o caso
por suposto da dereita e do gran capital que sempre
lles molestou. Lastima moito observar como dentro da
esquerda sempre se puxeron zancadillas entre eles e
casi nunca houbo unión e arrimar o hombro para
consolidar o conquistado, houbo tamén moita
inxenuidade e así lles foi...; e a dereita, e
máis naqueles tempos nos que comenzaba a estar de
moda o fascismo, como demostraba a irrupción exitosa
en Alemania e italia, non soupo e non quixo
respetar a legalidade vixente. A guerra civil entre todos
nos, penosa e impresentable como tódalas
guerras; as represalias dos vencedores, non
teñen nome...
Volver índice
Fracaso da república?
Xosé Ramón Barreiro Fernández:
(...)Hai
palabras ou xuízos que comportan tal carga
emocional que recomendan un uso moi selectivo
das mesmas. Lembro unha conferencia que
pronunciei na Coruña con este título e puiden
percibir entre ó público, sobre todo entre o
público do republicanismo superviviente, o
rexeitamento máis firme a tal valoración
da República. Privadamente, un asistente
confesoume que despois de estar 18 anos no
cárcere non podía tolerar que se falase do
fracaso da República, porque era como recoñecer
que a súa vida fracasara tamén.
O profesor Aróstegui,
cuia obra nos serve de base para esta reflexión,
rexeita a utilización da palabra "fracaso":
En modo alguno es una buena
explicación concluir que la Guerra Civil
de 1936-1939 consumó, supuso o acarreó
el fracaso de la República. En historia
la palabra fracaso carece de cualquier
cualidad explicativa. Una pretendida
explicación sobre esta base es un sin
sentido en el que no caeremos aquí.
Tan
firme rexeitamento do admirado investigador da
Guerra Civil, que el mesmo non segue porque
páxinas máis adiante refírese ao fracaso
da República, indícanos a cautela que é preciso
ter para facer unha valoración da República.
Nós non
temos tantos reparos, confesámolo, nin estimamos
que o concepto de fracaso referido a unha
solución política sexa un sensentido histórico.
O que sucede é que a utilización da palabra ou
do concepto, sen precisalo, pode favorecer unha
visión apoloxética do golpe de Estado e do
réxime franquista, erro no que, por suposto, non
incorreremos.
Comecemos,
pois, dicindo que fracasara ou non a República,
nunca xustificaría o Golpe de Estado nin a
barbarie dun réxime ilexitimo. A república puido
ser substituída ou rectificada por outro réxime
político. Tamén é posible que se á república se
lle dese tempo, ela mesma, na medida en que
consta que estaba enraizada no pobo, podería
buscar solucións, ensaiar rectificacións ou
mesmo dar un paso a outro réxime democrático.
Suposto isto, tamén
debemos recoñecer que a República foi incapaz de
presentar un modelo (económico, social e
político), é dicir, un modelo de República capaz
de exercer a hexemonía social. Nas primeiras
eleccións non se botou un modelo de República,
porque aínda non existía, senón a República. Nas
segundas, a sociedade valorou negativamente o
modelo reformista (presentado por Azaña e o
socialismo, protagonistas do Primeiro Bienio) e
nas eleccións da Fronte Popular votouse non só a
supervivencia da República senón ademais un
afondamento do modelo social e político.
Por conseguinte,
o reformismo azañista, que pode ser considerado
o eixe vertebrador do modelo republicano, foi
incapaz, sen o apoio socialista, de formular un
modelo propio. Pero o socialismo, estaba
escindido entre dúas faccións, unha máis
posibilista (a liderada por Prieto) e outra máis
radical (a liderada por Largo Caballero) e as
dúas se sentían incómodas en apoiar un
reformismo afastado do proceso revolucionario
tal e como o denunciaban os anarquistas, e
outros grupos de esquerda. A negativa do PSOE a
gobernar durante todo o período da fronte
Popular, a pesar dos requerimentos feitos,
demostra esa incomodidade e o seu distanciamento
con respecto ao modelo de República vixente.
Por eso a
Constitución resultou un híbrido de carácter
reformista con impregnacións revolucionarias,
comenzando polo seu artigo I.
A reforma
militar de Azaña, o primeiro grande intento
por someter o exército ao poder civil, pecou de
inxenua. Fóronse os oficiais de honra e
quedaron, vivindo do erario público, os
conspiradores e os traidores. É decir, un
fracaso.
A política en
materia eclesiástica non tivo en conta que os
procesos de secularización requiren tempo e
condicións obxectivas, que naquel intre non se
daban. Secularizar o ensino sen ter previstos os
cadros de mestres e sen edificios acondicionados
supoñía provocar un conflito social sen
precedentes. Expulsar os xesuítas de España,
privándoos dun dereito fundamental, baixo a
capciosa razón de que dependían polo cuarto voto
dun poder político alleo, era un disparate
xurídico e político.
Publicitar a idea
dunha reforma agraria sobre os latifundios e
logo paralizar o proceso ou ralentizalo por
falta de presupostos, foi un fracaso.
Non garantir o
control da orde pública afrouxando
voluntariamente os mecanismos de coerción social
para evitar enfrontamentos cos socios políticos,
resultou tamén unha política errada.
Finalmente,
non depurar os cadros das forzas de orde
pública da policía e da garda civil,
prescindir ou non prestarlles a debida atención
aos servicios de intelixencia, revelan unha
concepción inxenua da política.
Non fracasou o
sentimento republicano, que se puxo de manifesto
na fidelidade á República durante a longa Guerra
Civil, pero si fracasaron os encargados de
facela viable, de garantir a súa continuación,
porque a primeira función de todo réxime
democrático é preservalo para o futuro."
(...)
Volver índice
O alzamento na provincia de
Ourense. 18 a 25 de xullo 1936.
O alzamento na Veiga.
O alzamento en Ourense sigue as
pautas do resto de Galicia: protesta da xente que
quería defender a República, petición de armas por
parte dalgúns para facer esa defensa;
indecisións e dudas dos representantes do
goberno central; resolución e decisión dos militares
sublevados (que tiñan as cousas xa preparadas dende
facía tempo...), e que rematan dando armas á
Falanxe e outros grupos que apoian a rebelíón,
e final, relativamente rápido, debido a
negativa, en xeral, de armar o pobo...
En Ourense cidade e provincia o
encargado é o comandante de infantería José Ceano
Vivas. Este acaba vertebrando ao redor os alementos
máis radicais da dereita antirrepublicana:
falanxistas, carlistas, membros da CEDA e de
Renovación Española.
En Ourense cidade vai a ser o día 20 de
xullo, dous días despois (realmente esperaron a que
caira a Coruña e Ferrol onde houbo bastante
resistencia...) cando se deciden os
militares a tomar o poder con todas as consecuencias. Así prenden o gobernador
civil, Gonzalo Martín (que pretendía resolver a
situación dende o seu despacho de Ourense por vía
telefónica), e finalmente marchan, para manter este estado de cousas, sobre a provincia para
someter a resistencia que houbo en Maceda, no Val
de Monterrei, na Gudiña, Ribadavia, Celanova e na comarca de Valdeorras.
O gobernador,
Gonzalo Martín, deu órdenes de manter a
calma e tomar medidas así como tamén contar coa
Garda Civil, que finalmente se uniría o alzamento.
En principio, a Garda Civil non pensaba sublevarse, cousa que
fixeron despois. Ademais da caída do gobernador civil en
Ourense, formouse un grupo de gardas civiis e
falanxistas que dende Petín trasladáronse ata o Barco o
día 21 de xullo; tuveron algunha resistencia en Villamartín,
pero seguiron ata o Barco que nos días seguintes viu
como se iniciou a represión, e se enchían as
cárceres habilitadas de xente que se mantiña
fiel a República ou era afín as súas ideas.
Decir que nos primeiros meses do
alzamento foron continuos os "paseos" de xente
afín a República e sobre todo de mestres, en particular da
Asociación ATEO, que estaban todos eles por outro
tipo de enseñanza máis acorde cos tempos. Realmente
lamentable leer as mortes día si e día tamén de
tanta xente, resulta incrible...Tamén as depuracións
de funcionarios, mestres, médicos e outros
profesionais estuveron a orden do día.
Julio Prada Rodríguez.
(...)"No concello de A Veiga, o máis
afastado do partido, a resistencia adquire uns
caracteres propios que o diferencia claramente do
resto da comarca. Como en tantos outros municipios
da provincia son mestres como Raimundo Rubio Nieto,
correspondente de El Liberal de Madrid, Luís Pérez
Martínez, Roberto Panero Fernández, e Camilo Palmeiro Fernández, este último asesinado na Ponte
do Bibei, os primeiros en difundir as ideas
republicanas e laicistas. Aínda máis decisiva
vai ser a fundación no ano 1931 da moi
activa Sociedade Agraria de Xares grazas o labor dun
grupo de homes, daquela próximos o PSOE, arredor dos
que xirará boa parte da vida política local durante
a república. Durante a etapa da Frente Popular
acentúase a súa radicalización, exemplificada no
control que da misma exercen homes como o secretario
Alfonso Ortega Prada, que a emprega como plataforma
para acceder a un posto de oficial do concello, en
conivencia co alcalde Manuel García Rodríguez, José
Lameiro e, sobre todo, Clemente Fernández Vidal.
Este último estaba considerado como o "xefe supremo
do marxismo" no concello a raíz do seu nomeamento
como delegado gubernativo para proceder á
destitución da corporación dereitista. a nova
xestora constituiuse o día 3 de marzo de 1936,
aproveitando daquela Fernández Vidal para desprazar
do cargo de secretario a Juan Antonio Ervigio
Cuadrado Tato, a quen se acusaba de colaborar co
caciquismo local.
A medida que avanza a
primavera estos directivos, que segundo as
estimacións da Garda Civil representaban a uns
cincocentos afiliados -oitocentos segundo a
Comisaría de Investigación e vixilancia-, atópanse
cada vez máis en disposición de controlar a vida
política municipal ata o punto de se impoñer sobre o
comité de IR. Emilio Díez Hernández, cabo do posto
de A Veiga afirmaba referíndose ó mandatario
municipal que "ejercía influencia en IR en un
principio, si bien últimamente, ya antes del
Alzamiento Nacional, fué (sic) "arrastrado" por la
Sociedad titulada "Agraria de Xares" de filiación
socialista y marcado carácter extremista". As
actas municipais do concello, case sempre tan
asépticas, tamén deixaron a súa pegada deste
proceso, como na sesión do 10 de maio, na que se
aproba que o recaudador municipal dará conta en
vintecatro horas da súa xestión diante dunha
comisión da que formaba parte Alfonso Ortega,
"asesor contable y hombre de confianza de la
corporación quien además como secretario que es de
la Sociedad Agraria de Jares representa a la misma y
al pueblo en general al que se debe dar satisfacción
de democracia, la que hasta la fecha brilló por su
ausencia en este municipio". Casualmente, tres días
despois, a prensa informaba dunha denuncia
presentada polos responsables municipais na que
daban conta do asalto ó consistorio e da
desaparición dun libro de actas do pleno.
Julio Prada Rodríguez.
Descoñecemos
exactamente cando se difundiu a noticia da
sublevación militar e se existiron contactos entre
os dirixentes frontepopulistas do concello con
outros da comarca, pero si nos consta que o alcalde
saíu para Ourense o día dezanove coa intención de se
entrevistar con Martín March. O encontro non se
puido celebrar finalmente pola situación de crise
que se vivía no goberno Civil, pero si foi recibido
por Fructuoso Manrique, que lle ordenou desarmar ós
dereitistas e mobilizar á xente en previsión de
calquera eventualidade. Paralelamente organízase un
comité dirixido por C. Fernández Lorenzo, Alfonso Ortega
e José e Benito Lameiro Bernúdez que será o
encargado de organizar a recruta de homes e as
requisas de armas, víveres e roupas. A primeira
noticia da súa actuación data da noite do día
dazanove, cando se forman as primeiras gardas na
aldea de A Veiga e se reparten un par de escopetas
para "(...) impedir en el pueblo la entrada de la
Guardia Civil y los falangistas". O día vinte son
aínda moi poucos os que forman as "gardas roxas", e
cara a noite o pedáneo Antonio Couso Lameiro
recorreu varias casas pedindo pan e alimentos para
os concentrados, coincidindo os veciños en que naquel
intre non se empregou violencia algunha nin se
cometeron desmandos.
O alcalde non
regresou ata o día vinte e un, probablemente como
consecuencia da interrupción das comunicacións por
estrada, celebrándose de inmediato unha xuntanza na
que se ratifica a decisión de recrutar xente e
armala co obxectivo de facer fronte á sublevación,
saíndo seguidamente os elementos máis activos polas
diferentes localidades do municipio para difundiren
as novas. Seguidamente, nun caso que non atopa
parangón en toda a provincia, o comité esixe a
renuncia do alcalde e a entrega do concello,
asumindo os membros os cargos municipais cunha
composición que reflite os novos equilibrios de
poder que provoca a sublevación, aínda que sexa por
algunhas horas. Así o amosa a acta da cesión de
poderes aportada polo alcalde no sumario que se lle
instruía a raíz da súa detención;:
"En la Vega
del Bollo a las veintidós horas del día
veintiuno de julio de mil novecientos treinta
y seis yo Manuel García Alcalde Presidente de
este Ayuntamiento hago entrega del mismo al
Comité Revolucionario, que defienden al Régimen
republicano y Gobierno Azaña por exigirme la
renuncia del Cargo al Comité de I.R.; el Comité
Socialista de Jares y el Partido Comunista
representados respectivamente por D. José
Lameiro, D. Alfonso Ortega y D. Clemente
Fernández Lorenzo. Seguidamente se hacen cargo
de todo lo del citado Ayuntamiento y se nombra
Presidente del mismo a D. Clemente Fernández;
Secretario a D. Alfonso Ortega y Suplente de
ambos a D. José Lameiro.
Firmamos todos en la Vega.
Viva la república y Viva el Proletariado
español.".
Ó amencer do día vinte e
dous, mentres o alcalde fuxía con toda a súa
familia, comezaron a chegar os primeiros grupos das
terras altas do concello. A. Ortega e o seu cuñado
Rogelio Lorenzo Escudero acoden o establecemento
rexentado por Pablo Feliz Jares, fillo do
propietario, no que se incautan de importantes
cantidades de municións que serán repartidas entre
os esquerdistas que acoden coas súas escopetas a
defenderen a causa da República. O café propiedade
de Manuel García, sede de IR e da Sociedade de Xares,
é convertido en cuartel xeral permanente e depósito
de víveres, armas e municións. Precisamente en
Xares lévanse a cabo varias requisas de armas, entre
elas a escopeta do párroco Rogelio Fernández Pérez.
Ó día seguinte un grupo armado no que figura o
propio R. Lorenzo, Andrés Prieto Vázquez e Antonio
Bautista Rosa acoden novamente a este establecemento
onde se apropian en no nome do comité de trece
alpargatas e dous pares de calcetíns asegurando que
lle faría entrega dun vale para que se lle
abonase o importe do incautado.
Ese mismo día o
comité ordena que un grupo se dirixa á veciña Serra
Calva, xa lindando con terras zamoranas,e proceda á
incautación de corenta e oito carneiros e ovellas
merinas pertencentes ós irmáns Manuel, Dionisio e
Rosa Delgado Blanco, propietarios absentistas
residentes en Madrid que tiñan o gando ó coidado do
veciño de Porto (Zamora) José Pérez Acedo. Na
operación tomaron parte entre outros, Antolín
Murias, Melchor Diéguez, José Blanco e Plácido
Sobrino, todos eles de Xares, e Joaquín Seoane e
Francisco Porto Seoane de Requeixo, que trasladaron
o gando a casa de José Dieguez Yáñez de Xares. Un
total de vintetrés cabezas foron sacrificadas por
Antonio Yáñez Fernández, acordando dous días máis
tarde devolver as restantes por medio de Agustín
Bruña e Manuel Cid Lorenzo.
Julio Prada Rodríguez.
O día vinte e catro será o
de meirande actividade. O grupo, inicialmente
formado por non máis de catorce individuos,
increméntase considerablemente a medida que seguen
chegando á capital do concello homes de aldeas
veciñas. A escaseza de armas e municións faise
evidente, polo que o secretario municipal acode en
persoa á ferraxería de Secundino Salgado
Bolaño incautándose de dous sacos de perdigóns,
dezasete lanternas, dezaoito coitelos,
martelos, tenaces, vinte e catro pastillas de xabón
e outros moitos valorados polos peritos en 552,50
pts. Posteriormente os esquerdistas recorren as
diferentes parroquias chamando a movilización e
incautándose de víveres e armas. Así acontece na casa
do recaudador de contribucións Eulogio Fernández
González en Candeda, onde se apoderan dunha escopeta
e unha pistola coas súas correspondentes municións;
na do médico Rómulo Carracedo Martínez, de onde
levaron catro xamóns e unha lata de chourizos; e nas
dos propietarios Eloy Martínez Fernández e Domingo
Carriba González -na deste último- se apoderan , ademais, dun cabalo. A escena reprodúcese
sucesivamente en Prado, Espiño, Candeda, Meda,
Prada, Alberguería, etc. Por uns intres a "garda
roxa" toma as rúas, presiona sen exercer violencia
física e con relativo éxito para que os veciños se
sumen á defensa do Goberno, acoden á casa dos máis
caracterizados dereitistas en procura de armas ou
víveres e abandonan a aldea para continuaren o
periplo. Os efectos incautados eran trasladados ó
cuartel da Garda Civil, onde quedaban en depósito
ata seren repartidos entre os que se ían sumando ós
grupos armados.
Na parroquia de Prada
vai ser asaltada a reitoral rexentada polo ecónomo
Ceferino Suárez, daquela en Lugo. Sobre as catorce
horas a porta foi derrubada cunha machada pasando un
grupo ó seu interior mentras outros permanecían na
entrada impedindo que os veciños se achegasen ó
edificio. Segundo testemuñas presenciais
tomaron parte no asalto veciños procedentes de
varias parroquias do concello, o que revela o número
deles que se ían sumando ó grupo inicial: Manuel
González Yebra, Ramón Arias e Benigno Romero Lameiro
de A Veiga; Manuel González Carracedo e Silverio
González Pérez de Casdenodres; Amable Vidal Enríquez
e Tiberio Fernández Lorenzo de Corzos; Andrés Prieto
Vázquez, Antonio Bautista Rosa, César Lorenzo e
Ángel Gómez de Xares; Rogelio Lorenzo Escudero e
Luis Escudero Paradela de Requeixo; Ramón Arias e
Manuel Carracedo Escudero de Prado; Jesús Gallego e
Francisco e Alfredo Rodríguez Nieto de Espiño, etc.
Entre os efectos roubados ó párroco., unha bota de
viño valorada en 7 pts., 2 navallas de afeitar
valoradas en 22 pts., 5 ducias de ovos valoradas en
9 pts., puros habanos por valor de 12 pts. e 10 pts.
en monedas. Os participantes no asalto menos
entusiastas ou máis presionados para se sumaren ó
grupo aproveitarán a pequena confusión que se
organiza para regresaren ás súas casas, como sucede
cos dous veciños de Casdenodres antes citados.
Tamén ese día ten lugar un
feito singular que só atopa parecido en toda a
provincia co asasinato de J. Núñez en Vilamartin.
Pola mañá o coñecido propietario dereitista e
ex-alcalde de A Veiga José Rodríguez García -pai do
xa aludido Francisco Rodríguez Fariñas, que daquela
acudira o Barco a dar conta á Garda Civil da
situación no concello, e ó que a propia Garda Civil
consideraba de afiliación falanxista- saíu en
dirección a aldea de Pradolongo coa intención de se
refuxiar na casa duns familiares polo temor que lle
infundian as concentracións de esquerdistas. A
metade do camiño foi sorprendido por un grupo
armado, semella que da parroquia de Corzos, que o
obrigaron a seguilo pola estrada que conducía
o alto do Covelo, no límite co Concello de Viana do
Bolo. A uns trescentos metros da ponte de Castromao,
sen que poidamos determinar o motivo, disparáronlle
dous tiros ó que seguiu un terceiro que lle causou a
morte procedendo seguidamente a enterralo
nunha devesa coñecida como "a Pinguela".
Alí sería atopado o día
seguinte, despois de que na misma xornada outro
grupo sacase da casa á súa dona, Clotilde Fariñas
Caamaño, e a un neto, Guillermo Lameiro Rodríguez, e
os conducisen á praza central, ó parecer con
parecidas intencións. Nesta ocasión a traxedia foi
evitada polo mestre Raimundo Rubio, que
tamén agachou na súa casa ó parroco de Meda José
Manuel Barco Herrero e impediu o linchamento
do Xefe de Falanxe e futuro alcalde
Celso López Bobo. O sacerdote, sempre moi ben
informado, afirmaba taxativamente que a morte "(...)
fue (sic) perpretada por un grupo de
escopeteros borrachos estacionados a cuatro
kilómetros de La Vega. No existió premeditación
alguna; lo mismo que asesinaron a dicho señor
lo hubieran hecho con cualquier persona de derechas
o de orden que se le presentara. (...) . Dicho grupo
no tenía instrucciones de ningún género del
comité dirigente de La Vega ni del resto de la masa
con especto a este asesinato". Segundo os datos que
figuran na Causa General Juan José Rodríguez Porto e
Alfredo Yáñez Domínguez eran considerados os
principais sospeitosos do asasinato.
Julio Prada Rodríguez.
O
devandito mestre , fondamente republicano, laico e
de gran prestixio entre os esquerdistas a pesar de
se atopar moi afastado das posicións marxistas da
mairía do comité -os seus membros o cualificaban de
"gran burgués" mentras a Garda Civil salientaba a
súa inimizable cos comunistas-, semella que se
desprazou seguidamente a Viana do Bolo, onde se
atopaban concentrados os efectivos da Garda Civil do
posto, a dar conta do que estaba a acontecer. O
tenente ó mando, Baltasar Fadón Toral, deulle
instrucións para conter ás masas ata que puidese
desprazarse coa forza ó seu mando, sen que se
producisen máis incidentes ata a chegada desta.
Pasadas as cinco da
madrugada do día vinte e cinco celébrase unha
xuntanza na sede da Sociedade Agraria de Xares na
que participan todos os implicados nas requisas de
gando. Despois de varias discusións Antolín Murias
-que, segundo as fontes orais, será asasinado moitos
anos despois por algún dos seus antiguos compañeiros-
reparte entre os asistentes algunhas escopetas e a
maioría acorda manterse á espera das instrucións do
comité de A Veiga, pero tres horas máis tarde o
veciño Maximiano Martínez García difunde a noticia
de que estes xa fuxiran o teren coñecemento de que
forzas da Garda Civil se dirixían cara á capital do
concello. Aínda en plena retirada dos esquerdistas
van continuar as requisas na parroquía de
Valdín, na que se apropian de pan, viño, carne e
xamóns que comen en plena serra na reitoral de
Seoane, tamén asaltada. Ó mesmo tempo os efectivos
do posto de a Veiga, reforzados por varios números
de Viana e por "xentes de orde" de diferentes aldeas
fan, a súa entrada provocando a dispersión dos
principais responsables da resistencia. Parte do
gando sacrificado seralles entregado para o seu
sustento no monte do Foxo, principiando daquela un
longo periplo no que non todos poderán conservar a
súa vida.
Francisco Rodríguez,
fillo do propietario asasinado, vai ser nomeado
segundo xefe de FE de la JONS, recuperando o seu
posto de auxiliar do concello. Daquelas
continuará coas típicas intrigas da política
local, nas que era consumado experto dende os tempos
da Ditadura, en compañía dos seus irmáns -un deles,
Luis, alcalde con Primo de Rivera e depositiario dos
fondos municipais durante o "bienio negro",
condenado por apropiación indebida e, maila disto,
nomeado xuíz municipal- mentras conseguía eludir o
seu traslado á fronte. Tamén Francisco Sanjuan
Dalama, antiguo secretario da Agraria de Xares,
amoxou unha envesable capacidade de manobra: cando
se produciu a sublevación militar mandou ó seu fillo
a facer garda roxa cos restantes veciños mentras el
permanecía agachado e a salvo de posibles
represalias; cando as tropas se fixeron co control
desta zona ingresou na Falanxe, perseguindo con saña
ós fuxidos vencellados á Agraria. Mesmo o mestre
Raimundo Rubio conseguirá saír con ben da furia
represora, sendo sancionado con dous anos de
suspensión de emprego e soldo e un simple traslado a
unha parroquia próxima, conservando sen demasiados
atrancos o seu emprego o tempo que se
enriquecía rexentando unha tenda de
ultramarinos propiedade do seu sogro nos primeiros
tempos do estraperlo; non por iso descoidou as
súas relacións con fuxidos e guerrilleiros ós que,
curiosamente, axudara a perseguir nos primeiros
meses formando parte das batidas organizadas pola
Garda Civil.
A comarca de Valdeorras é, sen
dúbida, a que rexistra un meirande número de fuxidos
de toda a provincia en consonancia coa resistencia
ofrecida e coa proximidade das liñas
republicanas a través dos montes e serras leonesas e
asturianas...dende os primeiros intres os montes
énchense de homes que se manteñen a expectativa
durante os primeiros días.(...)
Os fuxidos, fálase de máis de dous
mil, merecen un tratamento aparte, xa que algúns
regresaron, a maioría para ser paseados ou
reclutados para o bando do alzamento; outros
incorporáronse o exercito republicano en Asturias ou
León, outros escaparon de España e outro grupo
quedou na Serra.
A historia dos fuxidos, algúns
convertidos en maquis e posteriormente en
guerrilleiros, merece un tratamento aparte
xa que vai dende 1936, con moitos fuxidos que se
botan o monte para salvar as súas vidas, ata o
3 de marzo de 1965, día no que morreu o derradeiro
guerrilleiro de Galicia, Xosé Castro Veiga (O
Piloto). Polo medio queda toda unha historia na que
moitos dos fuxidos pasan a se constituir en
guerrillas armadas, que fan frente a Garda civil e
os grupos de Falanxistas e incluso a Lexión, que veu
a comarca a tratar de rematar cos fuxidos e non foi
capaz; e tamén os somaténs que se crean
posteriormente. O tema dos "fuxidos" sobrepasa
este pequeno traballo.
Volver índice
A represión na Veiga despois do 25 de xullo 1936.
Julio Prada Rodríguez.
(...)En A Veiga a represión directamente relacionada coa
resistencia durante os primeiros días da sublevación non
se cobrou a vida de ningún dos implicados na mesma como
consecuencia da incoación dun proceso sometido á
xurisdición de guerra. Dúas son as razóns que, ó noso
xuízo, o explican. En primeiro lugar está a fuxida dos
considerados como máximos responsables das esquerdas no
concello, caso de Benigno Lameiro, Alfonso Ortega e
Clemente Fernández, o que os salva de rematar
diante dun pelotón de fusilamento. Ademais desto tamén
hai que ter en conta a actitude inicial do responsable
do posto da Benemérita, Emilio Díaz Hernández, que a
diferencia do que sucede en outros puntos da provincia
non dubida en asegurar en algúns casos que varios dos
que tomaron parte en actos como o asalto a Reitoral de
Prada o fixeron obligados polos dirixentes fuxidos, o
que foi decisivo para a imposición de condenas moito
máis leves do que cabería agardar a xulgar polo visto
ata o de agora. A pesar desto Manuel González Carracedo,
Manuel Carracedo Escudero, Silverio González Pérez, Luis
Escudero Paradelo, Ramón Arias e Ángel Gómez Prieto
foron condenados en diferentes consellos de guerra a
senllas penas de reclusión perpetua -no caso dos dous
primeiros o Tribunal propuxo a súa conmutación pola de
16 anos e dos dous seguintes pola de 12 anos e un día. A
eles cómpre engadir outro bo número condenados a penas
inferiores.
Únicamente foi condenado a morte o
alcalde, Manuel García Rodríguez, que despois de fuxir
coa súa familia acabou por se presentar ás autoridades o
12 de agosto de 1937 por mediación de Silverio Fernández
Prieto, o taberneiro de Seoane, sendo trasladado a
Ourense onde quedou a disposición do gobernador militar;
este ordenou o seu traslado a Oseira mentras se instruia
a oportuna información, seguramente para aproveitar a
súa condición de canteiro nas obras de reconstrucción do
mosteiro. Sometido a consello de guerra foi condenado á
pena capital polo Tribunal que o xulgou
exactamente un ano máis tarde da súa presentación, aínda
que se lle sería finalmente conmutada pola inferior en
grado por Franco. Tamén foi condenado a morte e
indultado Domingo Blanco Blanco, pero neste caso por
deserción ás filas republicanas en Asturias, xa que non
se puido probar a súa participación nas requisas levadas
a cabo en Valdín.
Entre as ducias de
fuxidos contamos con casos moi destacados, como o dos
irmáns José e Florencio Félix Lorenzo, este último
tesoreiro da Sociedade Agraria de Xares, que ó se saber
perseguido pola Falanxe e a Garda Civil escapou ó monte
o día dous de decembro cando o ían buscar o seu
domicilio. Unha noite en plena celebración do Corpus de
1937 , unha partida da que formaban parte ambos os
dous irmáns tivo coñecemento de que " la Guardia Civil
había armado a (varios) individuos del pueblo para
contribuir con la fuerza a su persecución y captura; que
también estaban enterados de que el que suscribe y su
criado Santiago Rodríguez eran confidentes de la fuerza,
y por esta causa eran amenazados indirectamente; que una
noche por sorpresa cogieron a dicho criado y le alejaron
por la fuerza de la casa del que declara y creyeron que
era el que narra y ante la imposibilidad de encontrarle
le soltaron, diciéndole a la vez que "al que buscaban
era al Sanjuan, que dentro de tres días ya lo
encontrarían, y que si el decía algo ya sabía lo que le
esperaba".
Julio Prada Rodríguez.
Efectivamente, pasados os
tres días "bajaron (...) al pueblo de Xares con el
propósito de al parecer apoderarse de las armas de tres
o cuatro personas de dicho pueblo adictos a la causa
nacional, y enterado confidencialmente el vecino
Francisco San Juan de ello, en unión del sujeto Santiago
Rodríguez que a la sazón era criado de dicho
Francisco, armados ambos de las escopetas que tenían
autorizadas por la Guardia Civil, se dirigieron a su
busca produciéndose el encuentro entre ellos, cruzándose
disparos y resultando muerto (José) (...), consiguiendo
nuevamente huir al monte el Florencio Félix.
Transcurriendo algún tiempo y en virtud de bandos del
Señor Capitán Jefe de las fuerzas destacadas prometiendo
a los huídos el perdón si no tenían delitos de
sangre, Bandos que llegaron a poder de ellos por
mediación de Francisco Sanjuán y sus familiares, se
presentaron varios acogidos a tal gracia entre ellos
(Florencio) (...), el cual pasado algún tiempo fue
puesto en libertad en unión de otros varios acogidos
también a dichos Bandos". Daquela, once de setembro de
1937, principiou un longo periplo que o levou da prisión
de Viana ós campos de traballo de Oseira e o Cumial, o
cárcere de Celanova e o Hospital Novo en construcción,
sendo posto en libertade o 16 de xuño de 1938 segundo
obra no libro rexistro do cárcere de Ourense. O día 1 de
decembro dese mesmo ano foi novamente detido por se lle
supoñer implicado no asasinato do falanxista de San
Román de Hedroso (Viana do Bolo) Santiago Rodríguez
Granja que, como sinalaba o informe da Garda Civil,
formaba parte do grupo que matara ó seu irmán. Sometido
a consello de guerra foi condenado a 12 anos e 1 día de
prisión por un delito de auxilio á rebelión, pero nada
se poido probar da súa implicación nesta morte polo que
a pena foi ditada exclusivamente en base ós seus
antecedentes esquerdistas e ás súas actividades mentras
permaneceu fuxido, o cal supoñía unha evidente
vulneración das promesas que se contiñan nos
citados bandos a raíz das que fixera a súa presentación.
(...)
Volver índice
Julio Prada Rodríguez.
(...)A
represión
paralegal e os asasinatos
acadaron tamén proporcións elevadísimas...(...)
(...) En A Veiga temos varios
casos de aplicación da consabida lei de fugas e
de mortos durante unha persecución das forzas do orden.
O propio Clemente Fernández figuraba nos partes oficiais
como morto nun enfrentamento con gardas civís e
falanxistas o 25 de novembro de 1936 en compaña de
Manuel González Yebra, Amable Vidal Enríquez e Fortunato
Vega Rodríguez -este último non citado polas fontes
militares. En realidade, polas fontes orais e o propio
Rexistro Civil, sabemos que o secretario municipal
foi capturado na serra, xa preto do límite fronteirizo
con Zamora, conducido ó punto de "Os lameiros", a uns
200 metros da capital municipal, e asasinado polas
costas polos gardas as dazasete horas do día vinteseis
(conversa co xuíz de paz de A
Veiga mantida en agosto do 2000 e libro de Defuncións do
Rexistro Civil de A Veiga, T. 49, fol 141 v.
Expresamente figura como causa da morte "un servixio
efectuado pola Guardia civil") .
José Lameiro tamén finou abrasado vivo nunha data
indeterminada, que os veciños situan semanas antes da de
Clemente Fernández, cando varios números da Benemérita e uns
falanxistas lle plantaron lume á casa onde se agachaba e
dende a que lles fixo fronte conseguindo ferir a
dous integrantes da forza. Varios testemuños orais
confirman o que se desprende das fontes militares:
"(Ía con)
outro que era compañeiro del e...víronos pasar.
eses que os viron pasar eran das dereitas e os
outros eran das esquerdas, e víronos e foron á
casa e dixéronlle que se presentase. Foi a Garda
Civil e o que mandaba máis, e dixeron que saíse
que senón plantábanlle lume a casa. E saíu un
escapado (...) que despois marchou para América,
que a ese non o colleron, escapou, e o outro
quedou dentro e plantáronlle lume á casa e debeu
arder na casa" (AGMO,
causa 526/1937 e entrevista con D.R.V., veciño
de San Mamede (Viana do Bolo) realizada por
Jennifer Rodríguez en xuño do 2002)
Tamén
nunha data indeterminada finaron Domingo Vázquez, "O
Barbas", afiliado ó Sindicato Agrario de Xares, morto
nun encontro con forzas da Garda Civil e falanxistas, o
mestre de Corzos Camilo Palmeiro Fernández (que era de
Alberguería), Eduardo Pérez e un tal Deontino, estos
tres últimos asasinados, según parece, nas proximidades
da ponte do Bibei. (Destes nove
homes, só o secretario do concello aparece inscrito nos
libros de defunción do Rexistro Civil de A Veiga o que,
unha vez máis, pon en evidencia a escasa fiabilidade dos
cómputos que toman como base exclusivamente esta fonte,
ben sexa de forma directa ou mediante a utilización de
estadísticas baseadas en certificacións dos rexistros).
Entre os
asasinados e paseados que poidemos localizar está o
labrador José Félix Lorenzo, afiliado ó Sindicato
Agrario de Xares, e irmán de Florencio, secretario deste;
foi asasinado na súa aldea o 27 de maio de 1937 por tres
falanxistas, un deles posteriormente víctima da vinganza
dos seus perseguidos. Máis dúbidas de clasificación
presenta o labrador veciño de Espiño Eloy Rodríguez
Rodríguez, ó que incluimos entre os mortos nunha das
operacións levadas a cabo polas forzas de orde que nos
consta se levaron a cabo a principios do mes de xullo de
1938, pero que tamén puidera ser víctima dalgunha das
partidas que operaban na zona, por máis que as fontes
militares non dean conta do feito como era norma xeral
na maioría dos casos. (Libro de
defuncións do Rexistro Civil de A Veiga, T.50, fol 29 v;
tamén puidera se o veciño de Espiño ó que aluden as
testemuñas orais que foi asasinado por un garda por
dedicarse a cazar coellos. Non incluimos no noso cómputo
varios casos de imposible interpretación ó non poderen
ser contrastados con outras fontes que non fosen o
Rexistro, caso de Revocato Barjacoba (de Seoane finadp o
24 de decembro de 1936 dunha "comprensión crerebral" con
forte hemorraxia) , Luciano García Lorenzo (de Lamalonga,
finado o 4 de abril de 1937 dunha "asfixia por
sofocación") e Manuel Escudero Carracedo ( de Carracedo,
de só 15 anos, e finado dunha "comprensión encefálica" e
hemoraxia cerebral).
Julio Prada Rodríguez.
A pesar
do apuntado por algúns testemuños orais non pensamos que
figure entre os asasinados Francisco Porto Seoane,
procesado en rebeldía no mes de xullo de 1937 en
relación coa incautación do gando na Serra Calva. Ben é
certo que temos constancia do seu ingreso no
cárcere de Ourense a disposición do comandante militar o
día dez de setembro dese mismo ano. algo máis de
un mes máis tarde de que o auditor acordase o
sobresemento provisorio da causa por se atopar fuxido, e
que este axinou un oficio no que ordenaba a súa
entrega á forza da Seguridade para o seu traslado a
Oseira. Tampouco cadra demasiado o feito de que non se
reabrise a causa, como en teoría era preceptivo no
intre de ser habido, pero creemos que efectivamente foi
ingresado neste campo de traballo, e máis tarde no do
Cumial. Seu irmán Avelino, concelleiro na corporación
frontepopulista, conseguiu fuxir inicialmente, pero foi
detido a mediados de setembro permanecendo case dous
anos como detido gobernativo, figurando tamén nunha
relación de presos traslados o Cumial a xulgar polo que
consta na súa ficha de filiación. As fontes orais citan
a outros asasinados, un tal Francisco da aldea de Prado ou de Espiño e outro de Candeda, pero a imposibilidade
de atopar pegada documental algunha nin de contrastar
con outra a testemuña aconsella prescindir dos tres no
cómputo global. (...)
Volver índice
Félix García Yáñez:
Referente a morte do secretario municipal
Clemente Fernández Lorenzo engade o seguinte:
(...) O detiveron e pasearon dous
falanxistas da Veiga, o 26 de novembro de 1936, no lugar
chamado "Os Lameiros", no cruzamento de
camiños que leva a aldea de Baños. A súa familia
recolleu o cadaver e, cunha padiola, levárono a Corzos,
onde o enterraron.
Prenderon así mesmo a súa nai e dúas irmáns por lle ter
axudado e deportáronas ao cárcere de Quiroga,
Lugo. Un irmán , Tiberio, despois de se integrar
no exercito republicano de Asturias, pasou o exilio e
internárono nun campo de refuxiados de Sepfons Tarne et
Garonne, en Francia. Após a ocupación nazi de Francia
acabou morrendo en 1941 no campo de exterminio de
Mauthausen. (No mesmo campo tamén asasinaron o seu veciño
da Veiga Alberto Suárez Gallego). Outro irmán, Rafael,
xulgouno o Tribunal de Responsabilidades Políticas en
1939 e condenouno o pagamento de 25.000 pts de
multa, 15 anos de inhabilitación absoluta e dez
anos de desterro a unha distancia de máis de 200 kms. do
concello de A Veiga. (...)
Volver índice
A depuración de funcionarios e
a represión económica na Veiga despois do 25 de xullo 1936.
Houbo ademáis de todo o anterior,
terriblemente lamentable, unha depuración de
funcionarios que durou ata 1950. En principio eran
cesados sin máis, houbesen ingresado por oposición
ou sin ela, así esto extendeuse a
administrativos, maestros, médicos, enfermeiras/os, administración
de xustiza e todo tipo de empleados do estado. Logo
fíxose por lei, defeito a lei de 25 de agosto de
1939 xa reservaba para os ex-combatientes o 80% das
plazas destes funcionarios represaliados. Deste xeito depuraban absolutamente toda a
administración. Por outra banda fomentaban as
denuncias anónimas de todo tipo; moitas das
denuncias fixéronse por despeito ou simplemente por
envexa...Soio primaban a
adhesión política ó alzamento (o chamado adhesión os
principios que informan o Glorioso
Movemento Nacional), non importaba a formación
técnica; e así nos foi ata non fai moito...
Máis tarde chegou a represión
económica. En fin...
Volver índice
Os primeiros que lles toca son os
funcionarios de xustiza, de feito caeron un 14% de
xuíces e un 22% de fiscais en Galicia.
Félix García Yáñez:
(...)O tres de agosto de 1936 o xulgado de distrito
comarcal recibe un telegrama , dirixido ao xuíz, dende a
Audiencia da Coruña, solicitando informes sobre os
seguintes funcionarios ...Manuel Suárez Yebra
xuíz municipal suplente de A Veiga.(...)
Moitos dos cargos en principio
destituidos eran ocupados por falanxistas. Decir que
algúns non soio perderon o cargo si non que deron tamén
a vida.
Félix García Yáñez:
(...) A purga destes funcionarios
non consistiu só en destitucións e expulsións; a algúns,
costoulles a vida. Son os caos de José Parcero
Monxardín, cuxo nome real era José Paraiso
Monjardín, de Petín; o alguacil do xulgado do
Barco, Angel Alba; e Manuel González Yebra ("paseárono"
os falanxistas o día 25 de novembro de 1936) (...)
Volver índice
Logo pasou
o Maxisterio,
no maxisterio foi a gran depuración, unha auténtica
desfeita sobre todo coa xente que tiña algo
que ver con ATEO (Asociación de traballadores da
Enseñanza en Ourense, ver neste mismo traballo un
anexo onde se explica cal era o pensamento desta
Asociación de mestres de Ourense) un grupo de mestres que estaba
por unha escola laica e liberal. Pero tamén
profesores de Institutos e outros mestres foron
depurados, separados do seu traballo e alguns
paseados. Máis do 47% dos mestres e máis do 30% das
mestras foron dalgunha forma sancionados en Ourense.
O proceso durou ata o ano 1966 onde houbo unha
amistía, pero sempre e cando mostrasen submisión e
obediencia. Incrible. Agora me explico a actitude
dalgúns destos mestres que coñecín posteriormente,
todos eles tuveron o medo no corpo ata que morreron...
A República dedicou moito esforzo a
educación (lembrar que en 1930 en España eran
analfabetos o 45,7% da población e en Valdeorras o
60%) de feito en decembro do ano 1933 había
creado 12.988 escolas, a maioría escolas rurais. Os
novos maestros entraran a formar parte, logo de
facer o bachiller superior, e logo por medio de
superar diversos cursiños, moi anovadores, que
a República instalou para romper co tradicional
método imperante das oposicións. Logo no bienio
negro, a pesares de estar os dirixentes máis por
restablecer o papel da iglesia no ámbito
educativo e haber suprimido a coeducación; inda
aumentaron outras 3. 421, en total 16.409
espalladas en toda España. Co triunfo do Frente
Popular volveuse a establecer a coeducación e
estaban previstas 5.300 máis para 1938. Tamén se
actualizara o soldo dos mestres de feito en 1932
púsose en 3.000 pts anuais. É normal que a
maioría dos mestres novos estuveran de algún xeito
integrados neste proceso de renovación xa que España
en temas de educación estaba totalmente postrada....Houbo
varios movementos pedagóxicos que xa se estaban a
implantar tamén en Europa e que levaban implícito: o laicismo, a
coeducación, a pedagoxía activa e moderna, a reforma
dos plans de estudio, a incorporación de outros
idiomas, etc. Por suposto que houbo un grupo de
mestres que non estuvo pola labor, como ocurre
normalmente cando se cambian as cousas...Moitos
tiñan unha ideoloxía fortemente católica e
conservadora e as medidas tomadas en 1931
violentaron o seu ideario profesional...Xa en 1934
houbo expulsados do corpo na provincia de Ourense,
pero a partires do golpe militar do 18 de xullo
chegan, concretamente en agosto, as primeiras
destitucións de mestres en toda Galicia. No Barco de
Valdeorras foron moitos os represaliados.
Félix García Yáñez:
(...) Así o 27 de agosto reciben no Barco unha
orden do gobernador civil que lles ha afectar a
varios mestres da bisbarra. Nela dispón que
"...por sus
ideas extremistas inculcadas a sus discípulos
haciendo así una labor de indudable perjuicio a la
juventud y a los principios básicos, en uso de las
facultades que me están conferidas por la
Superioridad, he acordado destituir a los señores
siguientes: Ayuntamiento de El Barco de Valdeorras,
Cecilio Efrén Muñoz, Guillermo Marcos, Emilio
Gallego, Felipe Mondría, Julio Díaz Álvarez,
José Rodríguez Álvarez, y Juan Romero,
maestros respectivamente de los pueblos de
Villanueva, Entoma, Vales, Santiagoso, Reporicelo,
Barco y Vilariño. Ayuntamiento de La Rúa de
Valdeorras: Segundo S. Failde, Elias Oviedo,
Jesús Fernández Estévez, y Elisa Fernández, maestros
respectivamente de La Rua, de la Estación de
Vilela y de Fontey"
Dous días máis
tarde, o 29 de agosto, engádenlle a listaxe de
destitucións o mestre de Viloira , Sebastián Díaz
Álvarez. No mes seguinte o día 18 coas clases xa
empezadas, destitúen a Rufina Gonzalez Ordás,
mestra de Veiga de Cascallá, Rubiá, e a Manuel Vázquez
Castro, meste de Domiz, Carballeda.(...)
Estas destitucións incribles, sin
mediar expedientes nin nada que se lles parece,
básanse nos informes dos delegados de orden pública, os
párrocos, a Garda Civil e os xefes locais da
Falanxe. Nestes informes básanse as comisións que
traballan para estas depuracións; as comisións están
formadas por directores de instituto, inspectores e o
presidente da Asociación de Pais de familia e dous
persoas de " máximo arraigo e solvencia moral". En
fin...Está claro a finalidade que querían conseguir, ter
un corpo de mestres que dixeran amén a todo. Resulta
curioso e espeluznante a circular que o
Poeta José María Pemán dirixiu a estas comisións
de depuración para instruilos na tarefa que
desempeñaban:
Félix García Yáñez:
"El caracter de
la depuración que hoy se persigue no es solo
punitivo, sino también preventivo. Es necesario
garantizar a los españoles, que con las armas en la
mano y sin regateos de sacrificios y sangre salvan
la causa de la civilización, que no se volverá a
tolerar, ni menos a proteger y subvencionar a los
envenenadores del alma popular primeros y mayores
responsables de todos los crímenes y destrucciones
que sobrecogen al mundo y han sembrado de
duelo en la mayoría de los hogares honrados de
España. No compete a las comisiones depuradoras el
aplicar las penas que los Códigos señalan a
los autores por inducción, por estar reservada esta
facultad a los Tribunales de Justicia, pero si
proponer la separación inexorable de sus funciones
magistrales de cuanta directa o indirectamente han
contribuido a sostener y propagar a los partidos,
ideario e instituciones del llamado "Frente
Popular". Los individuos que integran estas hordas
revolucionarias, cuyos desmanes tanto espanto
causan, son sencillamente los hijos
espirituales de catedráticos y profesores que, a
través de instituciones como la llamada "Libre
Enseñanza", forjaron generaciones incrédulas y
anárquicas. Si se quiere hacer fructífera la sangre
de nuestros mártires es preciso combatir
resueltamente el sistema seguido desde hace más de un
siglo de honrar y enaltecer a los inspiradores del
mal, mientras se reservaban los castigos para las
masas víctimas de sus engaños"
(BOE 7 de decembro de 1936)
As comisións soio
podían dar un resultado referente os mestres: ou
separalos do servicio ou trasladalos ou confirmalo no
cargo. Dende logo Valdeorras foi unha desfeita xa que o
47,7% dos mestres, 63 ensinantes de 132 foron dalgunha
forma castigados. Lendo algún dos motivos resulta
increible que este proceso se levara a cabo...
Algúns dos motivos para represaliar os
mestres: era apoderado do
Frente Popular, era afiliado a ATEO, pertencía a
"condenada Frente Popular", tendencias esquerdistas,
era
"o máis entusiasta xefe marxista da zona",
había retirado un crucifixo da escola, tiña mala conducta social,
era amiga
do mestre comunista de outra escola, era militante do PSOE,
pertencía a Esquerda Republicana, tiña unha conducta política
marxista, escribía blasfemias no caderno dos alumnos, etc.
Félix García Yáñez:
(...) No Concello de A Veiga
suspenderon de emprego e soldo durante un ano e
castigaron co traslado forzoso dentro da provincia
durante dous anos a Raimundo Rubio Nieto, que era
mestre na vila cabecera. A Garda Civil da localidade
acusábao de traballar como axente local dos membros da
Frente popular: o comerciante de Ourense Aníbal Lamas
Cid, e o avogado Fructuoso Manrique Martín.
Tamén foron
suspendidos e inhabilitados Luís Pérez Martínez, mestre
de Baños, que era militante de Izquierda Republicana na
súa aldea natal de Fuenterrobles, na provincia de
Valencia; Martín Fernández García, mestre de
Prada, afiliado á ATEO. e sancionado con dous anos de
suspensión de emprego e soldo; José Manuel Yáñez Seoane,
mestre de Casdenodres, a quen finalmente lle impuxeron a
sanción de suspensión de emprego e soldo por seis meses,
o traslado dentro da provincia e a inhabilitación para
desempeñar cargos directivos. Na súa contra tiña a
declaración do alcalde de A Veiga que o acusaba de "ser
defensor de Azaña e Marcelino Domingo"; Jesús Requejo
Fernández, mestre de Riomao, inhabilitado durante un
ano. E dúas mestras: Sara Quintero López, mesra de Xares
acusada de pertencer a ATEO en principio expulsárona e,
a fín, suspendérona de emprego durante seis meses e
inhabilitárona para cargos de confianza; e a Eulogia
Sánchez García, mestra de Castromao, que foi sancionada
con tres meses de suspensión e máis obrigada a traslado
de escola dentro da provincia, despois de recoller
38 sinaturas entre os pais da aldea que defenderon
o seu labor docente.
Félix García Yáñez:
A sanción de
separación e expulsión afectoulle a sete mestres:
Ramón Pascual Rey, mestre de Corexido. No proceso
de revisión efectuado no ano 1942 foi anulada a
sanción e restituido no maxisterio nacional, tras alegar
que se inscribira como voluntario no exército sublevado
e que na frenta asturiana resultara herido de gravidade,
no que pasou a ser "cabaleiro mutilado".
Cesareo Arias Losada, mestre de Requeixo, que era
afiliado á ATEO, maila recoller un escrito de
48 sinaturas o seu favor entre os pais dos nenos
da escola, que eran tódolos adultos da aldea.
Jacinto Arias Vega, mestre
de San Lourenzo, tamén afilidado á ATEO . O seu proceso
desenvólvense sin poder alegar nada o seu favor, dado
que nos primeiros días fuxira cara Asturias e durante a
guerra civil dérono por desaparecido. Francisco Melero
Navarrete, mestre de Vilaboa. Era natural da provincia
de Granada e o golpe militar colleuno de vacacións
na súa localidade. Integrouse como voluntario no
exército republicano onde desempeñou os postos de
Brigada, tenente e capitán no fronte de Andalucía.
Xulgárono nun consello de guerra ao rematar a
contenda por "auxilio e rebelión" de responsabilidades
políticas na súa provincia acusado de ser membro do
partido Comunista e de pertencer á masonería. O seu
expediente profesional sométese a revisión en 1957 e
finalmente en 1963 , co gallo dunha amnistía
parcial por mor de campaña propangandística dos "XXV
Anos de Paz", deixan sin efecto a expulsión do corpo de
Maxisterio do ano 1940 e acábano sancionando coa pena de
tres anos de traslado a unha escola de fóra da
provincia de Ourense. Roberto Panero Fernández, mestre
de Vilanova, afiliado a ATEO e colaborador da súa
revista mensual. O alcalde da Veiga no seu informe
declara que "era comunista". Así mesmo foi
expulsado o mestre Wenceslao Badillo Serra. E a mestra
de Candeda, A Veiga, Carme Fernández Lorenzo, que
era irmá do "paseado" secretario do municipio. Revisaron
o seu expediente en 1951, e péchase coa súa
reintegración no servicio coa sanción de traslado fora
da provincia durante tres anos e a inhabilitación
para exercer cargos de confianza. Neste proceso de
revisión avalaron o seu labor profesional e a súa conduta
persoal a maioría dos pais de alumnos da aldea de
Candeda. En total asinaron unha carta para a súa
reposición 39 pais, todos adultos da aldea que tiña un
censo de ochenta veciños. Desmontaron a acusación do
crego da parroquia José Ignacio Vázquez que a
acusaba de ser "propagandista do ateismo, practicante do
amor libre e lectora de novelas pornográficas".
Neste municipio
produciuse o asasinato de dous dos seus mestres:
Clemente Vidal, mestre de Xares, e Camilo Palmeiro,
mestre de Corzos. (...)
Moitos foron salvándose xa que ingresaron
no exercito ou ben posteriormente na Asociación
Provincial de Mestres Católicos, creada pola
iglesia en 1937. Logo creose o Servicio Español
del Magisterio (SEM) que xa era falanxista e onde
entraron moitos mestres. Foi no ano 1941. Outros abrazaron
plenamente o franquismo e incluso chegaron a
ocupar cargos importantes no reximen. A verdade é que o
anterior non ten nome...
Sobre a ATEO, Asociación de trabajadores
de la Enseñanza de Orense hai un apartado nos anexos
deste traballo que intenta aproximarse a esta
Asociación.
Volver índice
Despois tocuolles a outros sectores
como os
ferrocarriles, outros corpos da administración,
funcionarios municipais, axentes comerciais, médicos,
etc., ninguén se librou
destas purgas que foron moi sistemáticas algunhas con
moitos motivos, no so os políticos, tamén houbo
represión económica dabondo. No que atañe os médicos
remito o lector o libro "Médicos Ourensanos
represaliados en la Guerra Civil y en la Posguerra"
de David Simón Lorda. No libro vese que a militancia e o
activismo político dos médicos da provincia de Ourense
foron bastante grandes. No libro apuntase un 30% dos
facultativos, 199 médicos colexiados na provincia, con
militancia ou posicionamento político definido. E a
moitos foulles mal, moi mal. No libro cita todos estos
médicos. Da zona que nos interesa únicamente trae a
Rómulo Carracedo Martínez e Marcelino Prada Pereira dos
que dí:
David Simón Lorda:
(...) Rómulo Carracedo Martínez(1880-1954):
Médico municipal de Prada-A Veiga (Ourense). Junto con
el médico Marcelino Prada (también médico en A Veiga)
eran parte de la estructura política de la zona, en
manos de José Rodríguez García, terrateniente local,
antiguo alcalde derechista de A Veiga y con notable
influencia en la Audiencia de Ourense.
Marcelino Prada Pereira (Prada,
A Veiga, 1894- A Rúa, Ourense 1958. Fye médico municipal
de Prada (A Veiga) y luego también en A Rúa donde
falleció. Se licenció en Valladolid en 1919. Ya
apuntamos antes que con Rómulo Carracedo, el otro médico
en A Veiga, formaba parte del entramado caciquil en
manos de José Rodríguez. Marcelino Prada se afilia al
Partido Radical al llegar la República y José Rodríguez
al partido Acción Popular que luego será la CEDA.
...Tomando como base el acta de la
Junta del Colegio de 20 de diciembre de 1940, en el que
se procede al examen y dictamen sobre las diligencias
previas practicadas a todos los colegiados, sumamos 196
nombres. Si añadimos los que luego encontramos en
documentos hacen un total de 205 colegiados, a
diecisiete de los mismos se les instruye expediente de
depuración, lo que constituye u 8,29% de los
colegiados.. Recordemos, sin embargo, que puede que se
nos hayan escapado algunos nombres y que otros médicos
candidatos a un expediente habían sido asesinados o
habían fallecido en los años de la Guerra Civil (Carlos
Reino Caamaño, Pardo Babarro) o habían marchado al
exilio (Antonio Fernández Carnicero o José Luis Blanco
Vicente).
Muchos de los médicos a
los que se les instruye expediente ya habían sufrido
penas de cárcel, despidos, multas inhabilitaciones, en
los años previos y algunos lo sufrirán en los
siguientes...(...)
Volver índice
A
represión
económica
outra forma de represión posta en práctica en Galicia e
por suposto en Ourense.
Xunto á represión física e profesional
púxose en marcha o pillaxe ou sexa a expropiación dos
bens. Incluso se crean comisións encargadas desta tarefa.
Como nas outras represións, nestas comisións están
presente os de sempre: curas, falanxe, alcaldes, Garda
civil, etc.
Investigan todo e sempre os mismos, algúns
xa paseados, e segue a represión cos familiares e fillos.
Dende as propiedades rústicas, industriais, depósitos
bancarios, todo lles vale para aplicar a lei do lillaxe
e expropiar...
No Barco a comenzos do 1937
investigase a 85 persoas.
Poño a continuación os que investigaron
na Veiga.
Félix García Yáñez:
(...) De toda a relación os máis
abondosos son os veciños do Concello de A Veiga.
As forzas golpistas eran conscientes de que no municipio
existía unha grande organización campesiña
articulada durante a República dende a Sociedade
de Agricultores de Xares. Estos sindicatos contaban con
una gran influencia do Partido Comunista e estaban
estructurados cos obreiros do camiño de ferro Zamora-Ourense.
Por esta obra pasarán a maioría dos nomeados pertencentes
o municipio de A Veiga e a todos lles asignan brevemente
a descrición de "comunistas". A excepción vai a ser
Francisco Prieto Bruña (Concelleiro
da Frente Popular) , da aldea de
Xares, a quen lle engaden "comunista e presidente
do comité roxo". Así por aldeas han ser investigados
Alfonso Ortega Prada, Vicente Pérez Vázquez,
José Félix Lorenzo, Florencio Félix Lorenzo, Juan
Álvarez Escudero, Juan Fernández, Francisco Murias
Blanco, Antonio Prieto Yáñez, Ángel Sánchez Yáñez,
Cesar Lorenzo Seoane, Antolín Murias, Basilio García
Fernández(Concelleiro da Frente
Popular) e Francisco Prieta Bruña
(Concelleiro da Frente Popular)
, todos da aldea de Xares. Da de San Lourenzo
Eliseo Cotado Blanco (Concelleiro
da Frente Popular) . Da de
requeixo Avelino Porto Seoane(Concelleiro
da Frente Popular) e Francisco
Porto Seoane. Da de Prado Ramón Arias. Da de Castromao
Luís Álvarez Rodríguez. De Espiño Francisco Rodríguez
Nieto, Jesús Lorenzo Gallego e Alfredo Rodríguez Nieto.
De Seoane José Anta Carracedo, Juan Centeno Vázquez e
Albino Escudero Díaz. Do nucleo da Veiga Benigno
Lameiro Bermúdez, e mais ignacio García. Da aldea de
Corzos, Clemente Fernández (Concelleiro
da Frente Popular), Julio Murias
Lorenzo, Manuel Álvarez, Luciano Álvarez, Amadeo Yáñez "Chincho",
Alfredo Yáñez,, Eduardo Couso, Domingo Rodríguez Rguez
(Concelleiro da Frente Popular),
Alfonso Vega Rodríguez e a única muller de toda a
relación, a mestra Carmen Fernández.
Porén, non todos os
expedientes de incautación se resolveron nos tres
primeiros anos. A meirande parte das causas vainas
herdar, a partir de febreiro de 1939, o Tribunal de
Responsabilidades Políticas. Ademais recibirá a
execución das sentencias de confiscación xa firmes
e que non se executaran durante a guerra civil
"En expediente
de responsabilidad civil nº 232 de 1937 seguido por
el Juzgado Especial de Incautaciones de Orense, de
orden de la Comisión Provincial de Incautación de
Bienes de dicha provincia, se dictó por la autoridad
militar competente en 25 de mayo de 1938 resolución
condenando a Justo García Núñez, casado, industrial
y vecino de Villamartin de Valdeorras (Orense),
2.000 pts; Antonio Macias Santos, casado, vecino de
Mazo-Villmartín de Valdeorras (orense) 200 pts.
Antonio Arias Prado. casado, vecino de Córgomo-Villamartin
de Valdeorras (orense), 5000 pts. Florencio Delgado
Gurriarán, soltero, abogado, vecino de Córgomo-Villamartín
de Valdeorras (Orense), al mayor valor que resultara
tener los bienes embargados. Lo que hace saber a los
sancionados, o a los herederos de los mismos
aquellos que hubieran fallecido, a los fines de
revisión que autoriza (....) La Coruña a veinte de
diciembre de 1940. Tribunal Regional de
responsabilidades Políticas.(...).
Pasaron pola misma situación os veciños de Xares, xulgados en
Rebeldía en agosto de 1938 e condenados polo tribunal de
Incautacións, non van facer efectiva a pena ata outubro
de 1940 mediante unha resolución do Tribunal de
Responsabilidades Políticas: Ángel Sánchez Yáñez,
labrego, "condenado a pagar 150 pts- ou o meirando valor
que dos seus bens resulte ter". José Félix Lorenzo,
labrego, condenado o pagamento de 1.500 pts.; Vázquez
Lorenzo, labrego, "condenado a pagar 2000 pts. ou o
meirande valor que resulte que teñan os seus bens"; e
Alfonso Ortega Prada, condenado o pagamento de 250 pts.
(...)
Volver índice
O que faltaba: O
Tribunal de responsabilidades políticas
outra forma, con leis promulgadas, de facer unha
depuración masiva, unha vingaza máis...
Félix García Yáñez:
(...)Antes de rematar a guerra civil
comeza a pensarse en como someter a poboación
dos territorios que permaneceron baixo poder republicano
a unha depuración masiva . Como froito desta formulación
han elaborar a lei de Responsabilidades Políticas, que
non lles afectará só aos habitantes dos territorios que
quedaron baixo o poder republicano senón que se vai
extender á fin para todo o territorio do novo estado. A
súa finalidade era esencialmente a
confiscación das propiedades dos procesados.
Esta lei respondía
fielmente a idea de vinganza expresada por Raimundo
Fernández Cuesta , "camisa vieja" xerarca da Falanxe,
Ministro de Xustiza e Secretario Xeral do
Movemento. Facía declaracións do seguinte cariz sobre os
españois derrotados: " entre su España y la nuestra
media un abismo que solo puede ser salvado por el
arrepentimiento y la sumisión a nuestra doctrina.
En caso contrario, más vale que permanezcan
allende al abismo y, si tratan de cruzarlo
clandestinamente, que perezcan".(...)
A lei queda asinada por
Franco o 9 de febreiro de 1939, O seu procedente é o
decreto de 10 de xaneiro de 1937 que creaba a Comisión
Central Administradora dos bens confiscados ás
entidades, agrupacións, partidos etc. Créanse os
Tribunais Rexionais e Nacionais constituidos por tres
xuíces: un militar, un maxistrado de carreira e un
avogado da falanxe. Hai un paralelismo total co Tribunal
do Pobo de Alemaña de Hitler creado en 1934 para
xulgar as críticas o reximen...
O tribunal facía responsábel
os mortos, desaparecidos, ausentes e menores de idade,
que transmitían a pena económica imposta aos familiares.
As veces os tribunais volvían a xulgar feitos ou
acusacións que xa fixeran os tribunais militares. Logo
viñan as sancións que iban dende inhabilitación,
desterro e a sanción económica que era obligatoria. En
moitos casos a incautación dos bens era total.
En 1941 había 125.000 casos e tres anos
más tarde 300.000. En Ourense sobre 500 expedientes.
O 13 de abril de 1945, producto da
presión internacional derrógase a lexislación. De todas
formas os expedientes non resoltos péchanos no ano 1966.
Todo o anterior é un mecanismo de
humillación e odio impresentable...
Os expedientes fáranse a petición de
veciños, do cura o do membro da Falanxe respectivo. Unha
desfeita...O inculpado era culpábel se non demostraba a
súa inocencia...Menuda lei...
Menos mal que o colapso da xustiza levou
a que moitos non foran xulgados.
Félix García Yáñez:
(...) O repertorio máis longo para os
afectados de Valdeorras elabórao o xuíz municipal
Francisco de la Barrera en outubro de 1942 e era a
última relación nominal dos expedientes que se atopaban
na bisbarra e que estaban sin resolver. Afectáballes a
un total de 44 residentes na comarca. Incluía mesmo
"paseados", fusilados e condenados en consellos de
guerra nos anos anteriores. Tamén membros en activo da
guerrilla antifranquista. (...)
Moitos foron os expedientes abertos en
Valdeorras de todos eles voume limitar a copiar os da
Veiga:
Félix García Yáñez:
(...) Os primeiros condenados por
responsabilidades políticas do municipio da Veiga
danse en decembro de 1939.Eran os veciños da aldea de
Espiño Alfredo Rodríguez Nieto, Francisco
Rodríguez Nieto e Jesús Lorenzo Gallego; o veciño
de Valdín Basilio García Fernández; e Rafael Fernández
Lorenzo de Corzos. Condenáronos a todos a quince anos de
inhabilitación absoluta e dez anos de desterro a unha
distancia superior aos 200 kms. do concello de a Veiga.
Ademais condenáronos ao pagamento de diversas sancións
económicas: impuxéronlle mil pesetas A Alfredo Rodríguez
e Basilio García; Jesús Lorenzo tiña que pagar 2.500 pts.;
Francisco Rodríguez, 3.000 pts,; e Rafael Fernández 25.000
pts. (...)
Félix García Yáñez:
(...) Máis o primeiro en ser procesado
do municipio foi Manuel García Rodríguez veciño do
nucleo da veiga. Abriulle o expediente o Tribunal
Rexional de responsabilidades Políticas da Coruña en
agosto do 1939. As responsabilidades que lle reclaman
eran as tiradas de que fora alcalde do concello durante
a Frente popular, pola cal lle impuxeron unha cuantiosa
multa. Ata marzo de 1944 non lle han de devolver os seus
bens incautados. Anteriormente, no ano 1937, lle fora
imposta a pena de morte en concello de guerra. Sendo
indultado da pena capital e cambiada por cadena
perpetua.
A Adolfo Rodríguez Pérez , canteiro e veciño de Seoane, ábrelle a causa o Tribunal
Rexional da Coruña o día 15 de setembro de 1939. En maio
de 1940 recibe a sentenza que o condena a quince
anos de inhabilitación absoluta e quince anos de
desterro a mais de 200 kms do Barco de Valdeorras.
De Xares, en abril de 1940
procesan o campesiño Florencio Pérez Lorenzo, que tamén
padeceu un consello de guerra tras presentarse no ano
1938. En 1942 incóanlle un expediente de
responsabilidades a Ángel Gómez Prieto, labrego e veciño
do anterior. Condenárano nun consello de guerra anterior
a reclusión perpetua polo delito de rebelión militar. As
acusacións consistían en que "formou un grupo armado que
percorría o concello de A Veiga practicando rexistros
domiciliarios e incautándose de armas, municións e
alimentos; ademais foi propagandista dunha
sociedade agraria de ideoloxía socialista". Tamén pasou
polo Tribunal provincial Abel Fernández Álvarez, veciño
de Carracedo. A acuasación principal contra este era a
de ser afiliado á CNT.(...)
O derradeiro expediente aberto é de abril
de 1944 o veciño de Viloira Emilio Blanco Álvarez.
Volver índice
Algunhas estadísticas. Os mortos oficiais.
Carlos Fernández Santander:
(...) El destacado historiador y
militar Ramón Salas Larrazábal terminó, en 1977, un
interesante trabajo, titulado "Pérdidas de la guerra"
que publicó la editorial Planeta, dentro de la colección
"Textos". En él, basándose en datos oficiales del
Instituto Nacional de Estadística, da cifras aproximadas
de los muertos originados por la represión en la
contienda civil iniciada en 1936.
Salas dedica un cuadro a cada
provincia española.
Este es el resumen:
1936
|
Homicidios |
Paseos |
C. guerra |
Accidentes |
Total |
La Coruña |
8 |
303 |
607 |
-- |
918 |
Lugo |
10 |
--- |
59 |
165 |
234 |
Orense |
4 |
155 |
17 |
- |
176 |
Pontevedra |
11 |
346 |
109 |
-- |
466 |
|
33 |
804 |
792 |
165 |
1.794 |
En Lugo no da ni un solo muerto en
ejecuciones irregulares (eufemismo, supongo, con lo que
se refiere a los "paseos"), por lo que he tenido en
cuenta los correspondientes a "accidentes de guerra".
1937
|
Homicidios |
Paseos |
C. guerra |
Accidentes |
Total |
La Coruña |
5 |
100 |
151 |
30 |
286 |
Lugo |
10 |
--- |
87 |
75 |
172 |
Orense |
-- |
62 |
20 |
45 |
127 |
Pontevedra |
3 |
116 |
89 |
20 |
228 |
|
18 |
278 |
347 |
170 |
813 |
1938
|
Homicidios |
Paseos |
C. guerra |
Accidentes |
Total |
La Coruña |
11 |
6 |
69 |
21 |
107 |
Lugo |
9 |
--- |
15 |
63 |
87 |
Orense |
29 |
4 |
-- |
36 |
60 |
Pontevedra |
2 |
-- |
174 |
34 |
210 |
|
51 |
10 |
258 |
15 |
473 |
1939
Calculando, por promedio, una cifra de
175 en toda Galicia para los tres primeros meses de
1939, daría esta cifra para el total:
1936......................................................1.794
1937.......................................................
813
1938.......................................................
473
1939.......................................................
175
----------------------------------------------------------
TOTAL................................................
3.255
----------------------------------------------------------
Calculando, por
promedio, una cifra por defecto y añadiendo un 30% más,
daría unos 4.200 muertos. Cifra que se acerca a la
realidad.(...)
Por supuesto hai outros
datos, algúns moi esaxerados, que non vou facer uso
deles. O que si debe quedar claro
é que resulta prácticamente imposible falar de cifras
exactas, non é posible reconstruir estas
cifras partindo dun concenso que realmente non existe
entre os historiadores. Que víctimas hai que incluir?,
que xente morreu na guerra dun e doutro bando?, etc.
Julio Prada
De feito, por poñer un
exemplo Martín Rubio revisou as cifras anteriores de
Salas, un pouco á alza:
Provincia |
Represión
Republicana |
Represión
nacional |
Acción de
Guerra |
Total |
|
Salas
Martín |
Salas
Martín |
Salas
Martín |
Salas Martín |
A Coruña |
36
0 |
1.408
1.421 |
918
854 |
2.362
2.275 |
Lugo |
0
0 |
515
604 |
531
441 |
1.046
1.045 |
Ourense |
0
0 |
346
409 |
235
202 |
581
611 |
Pontevedra |
86
0 |
985
1.114 |
769
713 |
1.840
1.827 |
GALICIA |
122
0 |
3.254
3.548 |
2.453
2.210 |
5.829
5.758 |
Julio Prada deu tamén
as súas cifras, concretamente as da provincia de Ourense.
Por suposto afirma a imposibilidade material de
cuantificar os datos, xa que, entre outras cousas,
se perdeu unha década onde seguramente se podrían obter
os datos de primeira man, aldea a aldea e pobo a pobo;
refírese a década dos oitenta, onde sería posible obter
datos a partir dos descendentes e das institucións. Non
se fixo... Sobre a súa necesidade e sobre a ocasión
perdida afirma Julio Prada o seguinte:
Julio Prada
(...) Os historiadores galegos
prácticamente perdemos unha década preciosa, a dos
oitenta, durante a que tería sido posible rescatar
a memoria das víctimas a través dos testemuños dos
superviventes se as institucións , e todos nós, nos
tivésemos implicado decididamente neste labor.
Só desenvolvendo un traballo de campo parroquia a
parroquia, concello a concello, tería sido posible
elaborar un listado de asasinados que cando
menos evitase que os seus nomes se perdesen
na nebulosa dos tempos sen a simbólica reparación
de que a xeracións vindeiras que desexen coñecer
o seu pasado soubesen por que morreron realmente.
Non cabe dúbida que para o que estudia o pasado
tanto ou máis importante é descubrir os mecanismos
internos da represión, os seus actores, as súas
motivacións, a estratexia a que serve etc., que elaborar
unha cuantificación impecable das súas víctimas. Como
tamén é certo que en nada substancial cambiaría a
interpretación da represión franquista se en Galicia
fosen catro ou sete mil as víctimas ; nin por menos nin por máis deixaría de ser máis inxusta ou menos asasina.
Pero cando de víctimas da inxustiza se trata é un deber
ético recuperar os seus nomes; non só por esa simbólica
reparación á que aludíamos, senón por nós mesmos e polos
nosos fillos. Porque a "desmemoria" ou unha memoria
enferma, sexa imposta ou autoinflixida, sempre serán
deficits democráticos en todos os niveis; de pensamento
crítico, de concienciación, de participación, de
compromiso; e isto é algo que nin sequera as nosas
opulentas sociedades se poden permitir no longo prazo.
(...)
Decir sobre as cifras
aportadas na provincia de Ourense por Julio Prada, no
libro que aparece na bilbiografía, que os datos están
recollidos de forma sistemática de todas as fontes e
arquivos posibles. Por suposto os datos son por defecto,
ou sexa que os números reais van a ser superiores os
mostrados na tabla. As razón son varias, entre outras
que non lle vale a fonte oral non documentada, por
exemplo fala de Bande onde a represión foi moi superior
a documentada, pero non figura no cuadro. Este é o
resumen:
Julio Prada
(...)Victimas da represión
franquista na provincia de Ourense (1936-1939)
|
1936 |
1937 |
1938 |
1939 |
Resto |
Total |
% |
Fusilados tras
sentencia xudicial |
30 |
58 |
21 |
26 |
8 |
143 |
22,07 |
Fusilados sen
formación de causa |
13 |
17 |
0 |
3 |
0 |
33 |
5,09 |
Víctimas de operaciones de
castigo e limpeza |
62 |
5 |
6 |
6 |
4 |
83 |
12,81 |
Represión paralegal |
187 |
76 |
16 |
13 |
53 |
345 |
53,24 |
Mortos no cárcere |
0 |
4 |
19 |
20 |
1 |
44 |
6,79 |
TOTAL |
292 |
160 |
62 |
68 |
66 |
648 |
100 |
Fonte: elaboración propia a partir de fontes citadas.
(...)
Pode observarse
comparando cos datos dados por Salas e por Martín Rubio
que son muy superiores os aportados por eles Salas
(346) e Martín (409) frente os 648 de Julio Prada
e por defecto., por outra banda os seus datos iban ata
1959 e estos están ata 1939.
Julio Prada
Afirma tamén Julio
Prada que nestos datos e (...)respecto ós mortos no
cárcere as cifras só cobren unha pequena parte dos
finados (en particular no penal de San Cristobal), xa
que os procesos militares non sempre dan noticias do
pasamento dos presos.(...)
Julio Prada
Tamén que a represión
paralegal afirma que esta infravalorada e aquí da un
dato escalofriante que trascribo exactamente (...) En
todo caso, incluíndo no cómputo global de porcentaxes os
finados no cárcere e en operacións de castigo e limpeza,
que, nalgúns casos puidesen encubrir puros asasinatos, a
procentaxe de víctimas de represión paralegal é de nada
menos que o 53,24%, unha cifra elevadísima si a
comparamos, por exemplo, co 22,5 do País Valenciano
estudiado por V. Gabarda, ou o 30% de Albacete de Ortiz
Heras (...)
É moi curioso tamén o
paso a porcentaxes das víctimas da represión franquista
na provincia, toda vez que aparecen porcentaxes por
exemplo do 74,70% nas víctimas de operacións de limpeza
e castigo en 1936, ou o 54,20% de represión paralegal en
1936, así como o total de 45,06% de víctimas no 1936 e
outros datos do que se poden deducir conclusións que
deixan sin respiración, de cal foi a represión no 1936
nun lugar onde non houbo guerra civil e moi pouca
contestación...
Julio Prada
(...)Victimas da represión
franquista na provincia de Ourense (1936-1939)%
|
1936 |
1937 |
1938 |
1939 |
Resto |
Fusilados tras
sentencia xudicial |
20,98% |
40,46% |
14,69% |
18,18% |
5,59% |
Fusilados sen
formación de causa |
39,39% |
51,52% |
0% |
9,09% |
0% |
Víctimas de operaciones de
castigo e limpeza |
74,70% |
6,02% |
7,23% |
7,23% |
4,82% |
Represión paralegal |
54,20% |
22,03% |
4,64% |
3,77% |
15,36% |
Mortos no cárcere |
0% |
9,09% |
43,18% |
45,45% |
2,27% |
TOTAL |
45,06% |
24,69% |
9,57% |
10,49% |
10,19% |
Fonte: elaboración propia a partir de fontes citadas.
(...)
Julio Prada vai máis
lonxe no seu estudio destas victimas da represión
franquista: analiza por meses e por anos e ve que nos
primeiros meses de 1936 están concentrados máis do
54,79% dos asasinatos, sin dúbida a resistencia o golpe
militar e a persecución os grupos de fuxidos. Os
fusilados sin formación de causa o 90,91% deles foron
executados antes de maio do 1937. Tamén hai outro dato
nos fusilados tras consello de guerra 30 en 1936, 50 en
1937, 21 en 1938, 26 en 1939 e outros tres un ano máis
tarde en cumplimento dunha sentencia anterior. Esto
demostra xunto cos datos da represión paralegal e outros
anális que fai, Julio Prada, que os sublevados non
dubidaron en emplear como represión paralelamente as
dúas, o consello de guerra e o paralegal. A conclusión é
escalofriante unha vez máis:
Julio Prada
(...) Cabe concluír, no que á represión física con
resultado de morte se refire, afirmando, a non
existencia de dúas represións diferentes -a paralegal e
a institucionalizada- e si dun único proceso represivo
dividido en dúas grandes etapas mas que predomina unha
ou outra modalidade represiva, ainda que con presencia
dunha e outra en ambas as dúas fases. O propio Dionisio
Ridruejo afirmou que tanto o que el denomina
"represión informal ou espontánea", como a
articulada a través dos consellos de guerra como a
que máis adiante emprenderían os Xulgados
Especiais de Represión mantiveron " unha única e
mesma intención central: a destrucción física dos cadros
da Fronte Popular, dos sindicatos obreiros e das
organizacións masónicas, sin perder de vista os partidos
democráticos máis moderados e ós persoeiros
independentes que, na orde intelectual ou profesional,
gozaban dun prestixio de esquerdistas ou
decididamente liberais. Se o abundante número dos
executados ou condenados a penas de prisión
aniquiladoras, únese o número dos que -optando pola
emigración- puideron salvarse da queima , a cambio de
perdere todo contacto co seu país, pódese e
débese falar dunha operación perfecta de
extirpación das forzas políticas que patrocinaran
e sostiveran á República e representaban
correntes sociais avanzadas ou simples
movementos de opinión democrática ou liberal".
Dificilmente poderíamolo ter expresado mellor.
(,,,)
Sigue Julio Prada a
facer estudios comarca por comarca e a sacar conclusións
en base a gráficos e estadísticas. Remito o sensacional
libro citado na bibliografía. Simplemente
que dos gráficos sácanse estos ranking: En número
de executados dentro da provincia destacan o Ourense, o
Barco, a Gudiña Verín. Seguen, Maceda, A Veiga e outros. En detidos e acusados levan a
pauta Ourense e o Barco. Neses traballos estudia a
correlación que existe entre a represión franquista na
provincia e os acontecimientos revolucionarios de
outubro.
Poñer simplemente,
neste traballo, os datos da comarca de Valdeorras,
no libro veñen os datos de tódolos partidos Xudiciais da
provincia de Ourense, Gran trabalo de Julio Prada:
Julio Prada
------------------------
Non poño o número de
mortos galegos na Guerra civil, tanto de un como de
outro bando xa que non é o mesmo, estos mortos foron en
combate co inimigo e no que tanto un como outro foron as
víctimas. Penso que a diferencia é clara.
O meu comentario sobre
estas cifras non é outro que unha barbaridade hai que
ter en conta que Galicia estuvo na retaguardia dende o
primeiro momento; que teñamos 4.200 mortos resulta
espeluznante e quita a moral a calquera.
Decía Alfonso Ortega
Prada (citado varias veces no texto anterior), antes da súa morte no accidente de ferrocarril o día 3 de
xaneiro de 1944 no túnel nº 20 do recorrido
Madrid-Coruña "Parece imposible que un pueblo haya
podido caer tan bajo, se resiste uno a creerlo. Pero es
cierto, es cierto y dolorosamente cierto " . Suscribo
totalmente as súas palabras.
Non teño datos sobre o
número de galegos que se foron o exilio, que foron
moitos. Tampouco dos galegos que do exilio da guerra
civil pasaron os campos de concentración nazis que foron
moitos. Por poñer un exemplo:
Carlos Fernández
Santanderz.
Galegos mortos no
campo de concentración de Mauthausen (06/08/1940 a
05/05/1945)
Aparecen 43 da Coruña,
19 de Lugo, 20 de Pontevedra e 21 de Ourense,
entre eles figura un da Veiga:
(...) Tiberio
Fernández Lorenzo de Corzos (a Veiga)(...).
Memoria histórica:
O día 5 de maio de
2011 o goberno actual deu a coñecer, ó abrigo da Ley de
memoria Histórica, unha páxina web onde se irán metendo
toda a documentación e todas as informacións que se
teñan sobre ese período da nosa historia. A lei pretende
reparar de algún xeito os dereitos vulnerados a miles de
persoas na Guerra Civil e durante a dictadura posterior.
Os que
queirades acceder a esa páxina este é o link.
Xa están identificados
2.246 lugares de enterramento en España dos cales
cinco están precisamente na provincia de Ourense.
Ver o mapa destas
fosas:
Fotografía sacada do
Diario La Región, dando a noticia da apertura destas
fosas o día 16 de maio de 2011
Mapa sacada da web do ministerio de Xustiza.
Chama a atención que
catro das fosas, das cinco que hai de momento na
provincia de Ourense, estén localizadas no oriente ourensán.
Volver índice
Que foi da Veiga e de Alberguería dende 1944 ata 1959.
Pois un pouco xa vos podedes imaxinar, a
Veiga quedou moi tocada pola guerra civil e pola
represión incrible que subriu moita xente deste
municipio. Foi un dos máis masacrados na provincia de
Ourense. Sin dúbida...
Logo nestos anos sería pola contra o máis
olvidado, eu penso que inda hoxe, cando escribo este
traballo en abril do 2011 inda o municipio máis grande
de Galicia, un dos máis fermosos, sigue a ser o gran
descoñecido y por suposto olvidado.
Vexamos que pasou nestos anos...
Quen mandaba na Veiga durante estos anos,
aparte do clero, era a Falanxe. Esta claro que a nivel
de España e unha vez terminada a guerra civil quen manda
é o exercito, a Igrexa e a nova " Falanxe Española
Tradicionalista y de las juntas de Ofensiva Nacional
Sindicalista".
A Falanxe era na comarca de
Valdeorras unha pequena
organización en que todas as súas actividades ían
encamiñadas a acción política na rúa. Moi pronto
vai desempeñar un papel importantísimo na
organización de milicias que van a complementar o
exercito aparte de que os que quedaban facián operacións
de "limpas de retagarda", torturas, paseos e de todo...
A Falanxe sufre un golpe en marzo do 1937
o integrar Franco todos os partidos políticos que
apoiaron o golpe militar nesa organización. Logo
desaparecería en 1975.
A milicia que se formou da Falanxe no Barco foi a máis
numerosa xa que a formaban 99 milicianos. A
da Veiga eran 93 mandados polo xefe local Celso
López Bobo da Veiga. Eran catro falanxes con oito
escadras.
Moi pronto iníciasen as liortas por
mandar dentro da Falanxe, chocando os cargos cos
alcaldes nomeados; o final en 1943 unifícanse e os
alcaldes pasan a ser os xefes locais do partido os
chamados "xefes locais do movemento".
Na Veiga a xefatura local vaina ter
Francisco Rodríguez que en 1943 sustitue a Celso
López Bobo.
Os anos transcurren entre o control dos
medios de comunicación escritos e radiofónicos a
educación, coa famosa OJE, e a materia de "Formación do
Espíritu Nacional" que era impartida por falanxistas, o
Auxilio Social no que entreou a iglesia, os "oficiais
instructores", que eran os que montaban o frente de
xuventudes, impartían clases nos centros incluida a
Educación Física, controlaban os campamentos (Monterrey,
Porto do Son) e colexios como o Calvo Sotelo de Ourense,
etc. Tamén se creou a Sección Femenina que controlou as
mulleres e as mestras. Finalmente vai perdendo peso
pero controlan o famoso Servicio Social da muller e
imparten formación política e educación física, as
mulleres, nos colexios, prácticamente ata 1977.
En 1941 créanse o Somaténs, milicias
armadas formadas por falanxistas e voluntarios,
que axudaran a Garda Civil a loitar contra "os do monte"
visto o fracaso do exército na loita contra os fuxidos.
Félix García Yáñez:
(...) Os promotores no concello de A
Veiga foron o xefe local da falanxe, Luis Rodríguez
Fariñas,e máis o seu irmán Francisco Rodríguez
Fariñas, concelleiro daquela, 19 de abril de 1946.(...)
Os concellos como A Veiga e outros
funcionan en base as comisións xestoras, qie durarán ata
o ano 1948. As comisións son nomeadas polo Gobernador
civil da provincia en base os informes que emiten JONS
locais.
Félix García Yáñez:
(...) Na Veiga en xuño do ano
1938 o gobernador nomea a primeira comisión
xestora que estará formada por Aurelio Gallego Prada
como alcalde; Serafín Anta Darriba como segundo tenente
de alcalde; e como asesores: Antonio Pérez Lameiro,
Miguel Anta Pérez, Jesús García pérez, Juan Corzo
Blanco, Julio Enriquez Fariñas, Salustiano Anta Darriba,
Ventura García Blanco e Herculiano Pérez Anta.
En decembro de 1940 o
Director Xeral do Ministerio de Gobernación proponlle o
gobernador da provincia o nomeamento dunha nova comisión
xestora encabezada polo ex-combatiente e mutiliado de
guerra Fernando Fernández Fernández, como alcalde e como
xestores: Juan Moya Gómez, Severino Pérez Lameiro,
Luciano García Seoane, Ventura García Blanco, Salustiano
Anta Corregia, Constantino Porto Martínez, Avelino
Barrio Ffernández, Germán Portas Dieguez, Julio Enriquez
Fariñas e José Fernández Álvarez. o alcalde substitueo o
ano seguinte polo concelleiro Luciano García, que
ocupará o cargo interinamente.
En xuño de 1943 o
gobernador civil nomea unha nova comisión xestora
baseándose nos informes elaborados polo xefe local da
falanxe, Francisco Rodríguez, e máis o comandante do
posto da Garda Civil e enviados o Director Xeral de
Administración local. O Cargo de alcalde vaino
desempeñar Celso López Bobo, que fora primeiro delegado
gobernativo no 1936, primero tenente de alcalde, Serafín
Anta Carriba, segundo tenente de alcalde, Constantino
Porto Martínez; e como xestores josé Murias prieto,
Julio Enríquez Fariñas, Antonio Carriba Fernández, Juan
Anta Carriba, Avelino Barrio Fernández, José María
Carriba González, Pedro Vega Fernández e Serafín
González Blanco. (...)
As loitas e zancadillas entre estos
xestores e a Falanxe os ex-combatientes e os partidos
que participaron na guerra eran constantes, a proba son
os cambios cada pouco dos xestores. Nas comisións
xestoras estaban aparte da Falanxe xente de Acción
Popular, Renovación española, militares de Unión
patriótica, apólíticos na República (considerados
dereitistas) e por suposto a pequena fidalguía local de
propietarios agrícolas, comerciantes, empregados
liberais e traballadores dos "sindicatos verticais". As
liortas entre eles, ou sexa as cartas que chegaban o
goberno civil denunciando actuacións, pasados da súa
vida de algúns
e outras sutilicezas eran continuas; tamén o envio de
recursos o goberno de Burgos durante a guerra. Moitos
anónimos tamén.
Estas xestores pouco ou nada fan xa que
non hai un can; a chamada xestión da miseria: manter os
funcionarios, as partidas de viaxes do alcalde,
roturar algúns rúas con nomes alusivos o alzamento,
propaganda do reximen, placas os caídos e informes da
xente. Por suposto axudar a combatir a guerrilla
antifranquista. Tamén si sobraba algo. manter a escola,
arranxar algún camiño, fontes ou lavadoiros.
Co racionamento e a fame naceu unha
práctica que creou rápidamente novos ricos: o
estraperlo. O sistema era moi doado existían unhas cuotas
de abastecementos que eran administradas polas comisións
respectivas, enseguida se deron conta de que a hora de
entregalos os ultramarinos respectivos, póndose de
acordo cos propietarios, a cousa funcionaba mellor para
os petos dos dous, o que entrega e o que recibe. Esta
práctica xa se puso en práctica antes da guerra civil,
tumbando a algúns gobernos acusados de estraperlo,
algúns dos seus membros, como Renovación Española.
(Nas elección de 1936 non se presenta
o Partido Radical de Alejandro Lerroux debido a cantidade de
casos de corrupción, por estraperlo, nas súas filas,
inda que en Ourense Basilio Álvarez foille
fiel ata o final).
Por estraperlar facíase ata coa axuda que
mandaron os americanos en pagamento polos acordos de
colaboración, é famoso o caso do cura de Fontei D. José
Capedano que vendía o queixo como "o queixo do
cura", a leite e o aceite. Ver no libro de Félix
García a páxina 387 onde conta o conto...
O racionamento durou ata o ano 1952.
No ano 1945 púsose en marcha a famosa
"democracia orgánica". O reximen no contexto do
final da II guerra mundial ponse un careto con
esto da plena incorporación dos españois as
labores de Estado. Menuda mentira...A ley de bases de
Administración local pon en marcha unhas eleccións en
tres grupos: os elixidos polos vecinos que son
cabeza de familia; os elexidos polos grupos
sindicais e un terceiro grupo elexido polos membros das
entidades económicas e profesionais do pobo...As
limitacións son moitas e defeito as mulleres non
poden votar no primeiro tercio, por suposto nos demais
tiñan que estar inscritos na Falanxe. Os concellos
renóvanse cada tres anos...
As primeiras eleccións seguindo ese
sistema celébranse nos anos 1948/49.
Félix García Yáñez:
(...) Na Veiga as eleccións de
1948/49 manteñen no seu posto o alcalde Celso López Bobo
e asignan os antiguos xestores aos diversos terzos, co
que se produce só a renovación de dous nomes. Deste
xeito a corporación vai estar formada no terzo familiar
por Luís Rodríguez Fariñas, Serafín González Blanco,
José Murias Prieto; no sindical por José María Carriba
González, Constantino Porto Martínez e Miguel Yáñez
Seoane e no do Gobernador, Avelino Barrio Fernández,
P. Vega Fernández e Luciano García Seoane.
Celso López Bobo
foi destituido polo gobernador en xullo de 1954, despois
dunha serie de denuncias cruzadas entre este e o
secretario do Concello, José Cuadrado Tato, con
acusacións, enviadas ao gobernador civil, de mala
xestión nas contas municipais. En octubro toma posesión
do cargo de alcalde Joaquín Freire Seara, baixo a
presidencia do delegado do gobernador civil, Julio
Gurriarán Canalejas, nesta altura xa alcalde do Barco e
xefe comarcal do movemento. Joaquin Freire daba o
perfil deseñado polo reximen nos anos cincuenta para a
ocupación deste cargo, xa que exercía unha
profesión liberal no municipio, era farmacéutico e
militante de FET y
de las JONS.. Asemada renovan totalmente a
corporación municipal nas eleccións dese ano. Son
elexidos polo terzo familiar Camilo Rodríguez González,
Camilo Fernández Domínguez e José Fernández Gudiña; polo
tercio sindical, Elías Martínez Lorences, Pedro Vega
Fernández e máis Jesús Fernández Prada; e polo
terzo de entidades, Enrique Blanco Vega, Joaquín Pérez
Cerezal e Secundino Vázquez Prada.
Catro anos más tarde, en octubro de 1958 nomean
alcalde o tamén farmacéutico Antonio Yáñez Fernández. O
gobernador civil valora na súa designación que era unha
"persoa de prestixio, que observaba unha conducta sin
tacha en todas as ordes, e por mor da súa profesión ten
ascendente na localidade e sempre foi de ideoloxía
falanxista". Este vai cesar en 1960, e substitúeno polo
veterinario municipal Elias Martínez Lorneces. Co
nomeamento en outubro de 1960, do militar retirado
Eduardo Ávila Bustillo, logran estabilizar o cargo de
alcalde, en que permanecerá ata as eleccións
democráticas de 1979. A mobilidade na alcaldía de
A Veiga durante os anos cincuenta ven determinada polos
conflitos de intereses que a construción do encoro de
Prada trouxo o municipio. (...)
O tema do
encoro de Prada vouno citar, máis adiante, de tódolos
xeitos remito a páxina web onde se trata o tema a fondo.
Na comarca de A
Veiga pouco máis que estas liortas, simplemente citar as
"Irmandades de Labradores", as normas aparecen en 1942 e
a raíz delas créanse as mismas en cada concello,
pero sempre en contraposición os sindicatos de clase
anteriores. Personifican a concepción falanxista
de unidade do agro. A normativa contempla todo o
relacionado co agro e a gandería dende o
funcionamento ata os gardas rurais ou policía rural que
atendía a caza e pesca e que formaban únicamente xente
da Falanxe.
Félix García Yáñez:
(...) O día
27 de decembro de 1945 inscríbese a irmandade do
concello de A veiga. Os estatutos foron aprobados a
primeiros de decembro de 1945. En 1955 a súa dirección
estaba composta por Elias Martínez lorences (
veterinario municipal) como xefe; como secretario Luís
Rodríguez Fariñas; e máis os seguintes vogais: Francisco
Portas Dieguez, Francisco Anta Xares, Jesús Rodríguez
Prada, Celestino Fernández Jares, Antonio Álvarez
Domínguez, Serafín Estévez carracedo, Miguel Fernández
Vázquez, Manuel Macías Domínguez, Joaquín Pérez cerezal,
Santiago Vázquez real, Salvador Fernández prieto,
Pedro Lorenzo Fernández, German García Cerezal, Juan
Murias, Ricardo Fernández Carriba, Enrique Blanco Vega,
Dámaso Porto Martínez e Julio Dominguez Mondelo" (...)
Citar de pasada
que o único sector que se moveu un poco na Veiga foi o
sector mineiro; o longo da guerra civil e da inmediata
posguerra seguían en explotación os meirandes xacementos
mineiros abertos a comenzo do século, propiedade de
"Antonio Conde e hijos" en Vilanova, no concello de A
Veiga. A historia desta minería é realmente interesante.
A partir de
1938 a sociedade "Montes de Galicia" dispuña tamén na
Veiga una mina de volframio chamada "Pepe" que era un
arredamento da empresa anterior. Esta misma empresa
tamén ampliara a súas minas de Vilanova.
O máis buscado
era evidentemente as minas de volframio toda vez que na
II guerra Mundial usábase moitísimo para construir todo
tipo de armas. O precio seica se multiplicou por 42,
dende os 639 dólares a tonelada en 1939 pasou a
27. 300 dolares nos anos de maior actividade. As
minas como todos sabemos eran consideradas polo estado de
alto valor estratéxico, Franco destinuo a súa produción
a Alemania nazi como pago pola axuda de todo tipo que
recibiu durante a guerra civil. A exportación
española cubría o 35% das súas necesidades, que se
complementaban con Portugal e Xapón. os alemáns
controlaban toda a producción de Galicia. A empresa
que montan os alemáns controlaba a "Montes de Galicia.
Compañía explotadora de minas S.A" citada antes e que
tiña entre outras moitas as minas de Vilanova. A empresa
tiña 495 operarios en 1941 en todas as súas minas. En
1942 empezan a sustituir persoal da mina por penados
republicanos derrotados na guerra civil; estos penados
traballan en condicións infrahumáns e impresentables,
vivindo en barracóns con mortes continuas xa que,
repito, as condición eran de semiescravitude. o
franquismo utilizou despois da guerra civil, máis de 900
centros de privación de libertade que chegaron a
albergar 300.000 penados nos primeiros anos corenta.
Non é de estranar que se derán fugas neste colectivo,
fugas que remataban nos fuxidos...Tamén hai que resaltar
o estraperlo que se facía con este mineral, estraperlo
fomentado tamén polos aliados que se desplazaron a zona
para controlar os abastecementos.
Os roubos,
trapicheos entre uns e outros, as explotación
clandestinas e o estraperlo estaba a flor do día
na comarca tanto do Barco como na Veiga.
Esta minería
afundiuse totalmente coa derrota nazi, e moito máis co
armisticio da guerra de Corea entre 1950-1953.
Para rematar e
deixando o tema da minería e tocando o tema eléctrico
que tuvo moita importancia en Valdeorras, toca decir
algo de Alberguería e por suposto do Encoro de Prada.
Efectivamente
o encoro de Prada vai deixar Alberguería como
desaparecida nas súas augas para sempre, era o 9 de maio
de 1959 un día moi triste para o noso pobo... O que sigue de
historia está prácticamente na web de Alberguería.
No
ano 1959 desaparece o pobo, en 1961 queda inaugurado o encoro de Prada polo Xeral Franco e poco máis...
O baile de alcaldes foi incrible xa que a presión do
pobo de Alberguería nas súas peticións, totalmente
xustas, levounos a algúns deles a pedir máis da conta
para aqueles tempos. De tódolos xeitos non conseguiron
nada, nin un pobo decente para os veciños de
Alberguería, nin que a súa iglesia quedara na zona, nin
que os ósos dos seus antepasados foran traslados con
dignidade o cimenterio de Prada, soio foron uns poucos,
nin que os pobos da beira dereita quedaran aislados
totalmente dos da beira esquerda, non fixeron nin unha
ponte salvo a da Veiga. O que foi peor de todo e que
non conseguiron evitar o "roubo legal" que Moncabril S.A.,
constructora do encoro, apoiado como non podía ser
menos, polas forzas vivas daqueles tempos entre eles o
Xurado Provincial de Expropiacións de Ourense, lles fixo
os 80 veciños de Alberguería que non estuveran de acordo
co precio das súas fincas. Con pouco máis de tres
millóns de pts. pagaron os 80 veciños todas as súas
fincas e as súas casas, máis de 170 casas entre vivendas,
cadras, palleiros, etc. Estos pagos fixéronse nos anos
1961 e posteriores. (Un piso no barrio de San Francisco
de Ourense, naqueles anos, valía máis de
300.000 pts.)
Félix García Yáñez:
(...)Malia haber unha pequena parte
dos veciños que se conformaron co prezo pagado, foi
xeral a repulsa a non valoraren nin taxaren as terras de
labor que non estaban dentro do perímetro da zona
inundada e que igualmente se viron imposibilitadas de
traballar. Unha parte importante do solo rústico, do que
se chegaron a expropiar máis de 3.000 leiras
(120),
quedou illado nas beiras do encoro impedido o seu doado
acceso, ben asolagando as augas os camiños, ou ben
facendoo extremadamente penoso. Na mesma situación
estaba tamén unha parte das propiedades comunais da
Parroquia, que ante o seu abandono pasaron a ser
aproveitadas aos poucos veciños das aldeas lindeiras.
Por outra banda houbo unha maioría de
veciños que non aceptaron a valoración proposta para as
súas propiedades urbanas. Durante o proceso de
expropiación houbo 80 afectados que reixeitaron a oferta
da ampresa sobre 197 dos seus predios, rústicos e
urbanos. Ante esta situación para pechar o prazo a
empresa Moncabril recorreu a un organismo creado pola
Lei de Expropiación Forzosa de 1954, o Xurado Provincial
de Expropiación (121).
Este organismo provincial compoñíano: un maxistrado da
Audiencia Provincial, un avogado do Estado; un inxeñeiro
de montes; un representante da cámara Provincial
Agraria; e máis un notario. Todos eran designados dende
o Goberno Civil.
Félix García Yáñez:
Era un dos
múltiples organismos estatais que participaba, por causa
da súa composición e extración social. da mentalidade
política e de clase da ditadura. Así este xurado excluía
expresamente a representación dos afectados, ou os seus
representantes, e poñía os intereses das partes en
conflito ao arbitrio deses técnicos estatais. Uns
técnicos que pola procedencia sociolóxica, alto
funcionario urbano, ideolóxicamente decantábanse de
xeito doado polos intereses das empresas.
(122).
O Xurado de Expropiacións, no remate do proceso acordou
como resolución final, un prezo xusto de rigurosa
obediencia polos expropiados e pola empresa Monabril S.A.
En conxunto o
prezo xusto acordado andaba polas 3.266.151 pesetas para
o conxunto das 193 terras e casas, un pouco por riba do
ofrecido pola empresa Moncabril que ofrecera pagar ao
redor dos valores catastrais...(...)
(120) Os propietarios das fincas
eran maioritariamente de Alberguería, máis tamén
lles afectuo a veciños de Candeda, Casdenodres,
Castromao,, Prada. Corexido, A Veiga, Corzos,
Vilaboa, Baños, Meda, Sta. Cristina, etc.
(121) Lei de Expropiación Forzosa do 16 de decembro
de 1954. Art. 32.
(122) A
substitución da confrontación de intereses polas
solucións achegadas polos "técnicos" estatais
foi o achado ideolóxico máis duradeiro do franquismo
no ámbito da cultura política, entre outras cousas
porque devolveu a "imparcialidad" ao control das
elites, co que impediu calquera expectativa de
intervención nos asuntos sociais das clases
populares
Volver índice
|
Reseña dos autores
dos libros de historia usados neste traballo:
Felix García Yañez
É do Barco de Valdeorras.
Licenciado en Historia
Contemporánea e doutorado pola Universidat Pompeu e
Fabra.
Ten traballado sobre economía
agraria e, na actualidade, desenvolve o seu labor
profesional no Servicio de Documentación do xornal El
país en Barcelona.
O seu libro utilizado é:
O Barco e a Terra de
Valdeorras durante a II república e o Franquismo (1931-1977)
Edicions A Nosa Terra 2005
|
Julio Prada Rodríguez.
É de Ourense.
Licenciado en Historia pola
Universidade de Santiago de Compostela, doctorouse en
Vigo coa tesís que deu título o libro.
Na actualidade exerce como
profesor Asociado de Historia Contemporánea no campos de
Ourense e traballa como PES no Instituto nº 1 do
Carballiño.
O seu libro utilizado é:
Ourense, 1936-1939,
alzamento, guerra e represión
Edicios do Castro 2004
|
Xosé Ramón Barreiro Fernández.
Naceu en Ribeira.
Licenciouse e doutorouse en
Dereito Canónico pola Universidade Gregoriana de Roma.
En 1974 obtivo a licenciatura en Filosofía e Letras.
Doutorouse en Historia pola Universidad de Santiago.
O seu libro utilizado é:
A Gran historia de
Galicia. "República, Guerra
civil e Franquismo"
La
Voz de Galicia. 2007.
|
Carlos Fernández Santander
É da Coruña.
Marino, documentalista
cinematográfico, escritor e periodista.
Traballou no Ideal Gallego e hoxe
traballa en La Voz de Galicia.
O seu libro utilizado é:
Alzamiento y Guerra
civil en Galicia (1936-1939) tomos I y II.
Edicios do Castro. 2007
|
Tamén fixen lectura
dos libros "Médicos Ourensanos represaliados en la
Guerra Civíl y en la Posguerra" de
David Simón Lorda e
"Educación e
Ideoloxía en Ourense na IIª República" de
Xosé Manuel Cid Fernández.
--------------------------------------------
Nota sobre a bibliografía
usada:
En realidade de todos os
libros que teño sobre esa etapa, neste traballo utilizo
únicamente os que traen cousas interesantes sobre Galicia e por
suposto en particular sobre Ourense.
. Na casa teño outros libros que
realmente non traen casi nada, aparte de moitas equivocacións,
por citar algúns: polos anos setenta merquei tres libros
de Tuñón de Lara, concretamente La España
del siglo XX que tiña moitísima fama. O certo é que trae
moi pouco por non decir nada dedicado a Galicia; cando todos
sabemos que aquí pasaron moitas cousas. Trae uns párrafos sobre
a Coruña, outros sobre Santiago, concretamente Noia e pouca
cousa de Pontevedra. Ignora completamente Lugo e Ourense.
Tamén tuven acceso o libro La
República. La era de franco de Ramón Tamames
que lle dedica media folla o alzamento na Coruña, Ferrol e
Pontevedra., nada novo.
Tamén dispoño na casa de dous libros de
Ricardo de la Cierva co título Historia
ilustrada de la Guerra civil Española. Están publicados
en 1970.
Os libros teñen unhas boas fotografías pero
realmente de Galicia contan moi pouco por non decir nada.
Escribe na páxina 268 sobre Coruña e Ferrol que dice caen en
mans dos sublevados o 23 de xullo e o 21 respectivamente. Seica
a primeira cidade que se puso a favor foi Ourense coa población
civil aplaudindo sin incidentes na tarde do 19 de xullo.
Realmente pouco aparte de que as cousas non foron realmente así.
Hai por suposto moitos libros sobre este tema
incluso que tratan o tema específicamente de Galicia, pero
moitos deles non merecen a pena, outros cargan as tintas sobre o
bando vencedor e ridiculizan os vencidos e viceversa. Considero
que os libros escollidos son actualmente do mellores que hai
sobre o tema.
-------------------------------------
Os que estades interesados neste tema tedes
un resumen moi bon feito e traballado, escrito por Carlos
Fernández Santander, no seu libro Alzamiento y
Guerra Civil en Galicia (1936-1939) no capítulo dedicado
a La memoria escrita no tomo II e na páxina 731.
En 26 páxinas resume moitísimas das
publicacións dos dous bandos sobre o alzamento e a guerra civil,
facendo comentarios sobre os libros e a súa veracidade de moitos
deles. Realmente un gran traballo que merece a pena consultar.
-------------------------------------
Lectura especial "Memorias de Alfonso Ortega Prada":
Alfonso Ortega Prada.
Naceu en San Justo de Sanabria
en 1902. Morreu en 1944 no accidente de tren
no túnel nº 20 do recorrido Madrid-Coruña onde
chocou o correo cunha locomotora. Fálase de 800
víctimas mortais. Entre elas estaba Alfonso...
Foi representante dunha
empresa de licores de Ourense.
Foi socialista e secretario
dende 1933 da Sociedade Agraria de Xares. Logo en
1936 estaría no Concello de A Veiga.
En 1936 e posteriores estuvo vivindo nos
montes de A Veiga e Valdeorras e foi entre
outras cousas declarado culpable de "Rebelión
Militar" polos militares que se levantaron
contra a República nese ano.
O seu libro utilizado:
Memorias dun
socialista perseguido por el fascismo. A Veiga (Ourense),
1936-1937
Editorial Fundación Luís Tilve. 2007
|
Subir.
|