Xunto a esta vía principal había outras secundarias: por exemplo (según
A. Castro Voces) a que iba dende Freixido hacia Viana que
é a que realmente nos interesa e veremos despois máis polo miudo.
Tamén de Freixido a Montefurado e Quiroga. A de Cascallá, pola
dereita do Galir, ata Entoma e Sobradelo e cruzando a Pantoriga
seguindo pola Medua, San Xusto, Ponte Domingo Florez ata as Médulas;
a que iba dende a Pontenova (Sobradelo), seguía por Casaio hacía as
terras de Sanabria; o que que iba de Sobradelo a Candís, Millarouso
e Viloira.
Os restos que quedan na bisbarra (según o texto de A. Castro
Voces) e que se deben os romanos van dende "pontes" como
Ponte Bibei que aparece na fotografía que sigue, o de Cigarrosa,
Rodeleira, Entoma, Córrego, etc. "Lápidas" como a de A
Cigarrosa e Santurxo; "aras" como a de Viloira; "grabados"
como o de Sta. María; "capiteis" como o da Rúa Vella; "mosaicos"
como o da "Cigarrosa; e "esculturas" como o Togado de
Freixido, entre outros...
Nesta fotografía vese esta
xoia que temos en Ourense, a Ponte Bibei, unha
auténtica marabilla que ten as características que
aparecen a dereita.
Característica e antiguedade
da Ponte, en plena vía Nova inda sigue hoxe a
utilizarse. Xunto a Ponte hai uns miliarios
alusivos a esta obra.
Tamén quedan restos doutros tipos
como:
Representación de peixes e
outras especies no mosaico da Cigarrosa (A Rúa-Ourense).
Hoxe no Museo Arqueolóxico Provincial de Ourense).
Este é unha das moitas
cousas que nos deixaron os romanos en Galicia.
Este é o miliario de Tito e
Domiciano que hai na Ponte Bibei. Os miliarios
simplemente marcaban as distancias en millas
romanas, dende o inicio da vía, e o nome do
emperador. 1 milla= 1.475 m. aprox.
Ata aquí a romanización no
Barco de Valdeorras.
Vexamos o que temos dos romanos na
bisbarra de Alberguería.
En primeiro lugar temos,
como xa dixen arriba unha vía secundaria a Vía Nova que iba dende
Freixido a Viana. Pero había moito máis, vexamos:
Do libro "Los Caminos
medievales de Galicia" de Elisa Ferreira Priegue recollo e
comento o seguinte mapa:
Neste mapa provincial de camiños medievais aparece Alberguería onde
Elisa Ferreira situa un camiño real ou antigo que comentaremos
o falar da edade media, camiño que iba ata o Bolo. É o camiño que
logo se convirtiu en estrada en parte. Dende Alberguería víase a
xegua, precisamente un anaco deste camiño...
Tamén dice que nas terras do Bolo, pasa una posible vía
romana por Curra, Meda, Alberguería e Prada, Vía romana que iba
empalmar a Rúa. Ver no mapa que esa vía romana, que sería un ramal,
pasaría por San Fiz e vía Carballal vai parar a Rúa. De algún xeito
ten que existir algún vestixio na zona, haberá que investigar.
Evidentemente tiña que cruzar o río Mao, onde seguramente habería
unha ponte e seguir ata o encoro actual de Santa Eulalia, onde é
probable que quedase cuberta polo encoro xa que os romanos facían os
seus camiños a unha altura media da montaña. Nese encoro está
agochado seguramente un anaco desta vía, aparte dunha ferrería, da
que non teño documentación pero sei que existía, e do comenzo
dunha canle romana para usar na minería, sobre todo do ouro.
O caso é que non hai dato ningún polo menos que eu coñeza ou me
teñan falado. Dito queda e momentos haberá para completar este
texto.
Importantísimo:
Posteriormente recibo unha comunicación que proba o anterior xa que
seica se atopou un miliario en Alberguería,
concretamente en Alberguería do Bolo, especificación
básica xa que Alberguería hai moitas pero do Bolo soio hai unha;
deste miliario fala Ceán Bermúdez en principio e
posteriormente aparece citado por outros autores como
Colmenero Lorenzo. A lectura transmitida é concretamente
"Cos..vi / P.IX P.f/..Vae.XII.P.M. ".
Ceán Bermúdez
ten publicado o libro "Sumario de las
antiguedades romanas que hay en España". Madrid 1832.
Libro onde figura, o parecer, esta referencia.
Estas referencias bibliográficas
figuran no Museo Arqueolóxico Provincial de Ourense.
Fotografía publicada polo "O Sil",
publicación mensual do Barco de Valdeorras. Vese precisamente a
canle mineira da que estamos falando.
Unha segunda pegada, con moitos máis datos, figura no canle
que existe actualmente na zona. Trátase dunha canle mineira
que levaría a auga lonxe a calquera lugar onde se facía a
explotación dunha mina, seguramente de ouro.
A
canle parte do río Xares, a altura de San Fiz e actualmente vai ata
Portomourisco. A toma do canle debeu de quedar debaixo do encoro de
Sta. Eulalia.
As Médulas en outono,
unha explotación de ouro feita polos romanos e da que
sacaron moi preto do millón de kg. de ouro da mellor
calidade. Unha barbaridade que conseguiron gracias a uns
canles de auga que traían dos ríos da montaña. A fotografía
aparece no sensacional libro "As médulas" de David Gustavo
López.
Os
romanos entre os século I a III despois de C. fixeron nos seus
dominios unha explotación exhaustiva de minerais como o ouro entre
outros. Particularmente fixéronna na parte oriental da provincia de
Ourense e na zona sur de Lugo. Na súa acción extractiva a auga e o
seu control foi fundamental, a mostra está por exemplo nas Médulas
no que usaron a tope esta auga co seu célebre método de extración do
ouro que se coñece co nome de Ruina Montium.
Eran moitos os canais de auga que se facian chegar o Lago de
Carucedo dende remotos lugares como os montes Aquilanos en León.
Nesta figura está moi ben explicado o
método "Ruina Montium", a auga facíase chegar a piscina ou
lago 1, unha especie de piscina pero de onde viña esta auga?....
Pois dos corrugos ou canles mineiros viñan dos ríos da montaña...
Plinio el Viejo explica así na súa Historia Natural o Ruina
Montium:
"...as montañas son minadas ó longo dunha
gran extensión mediante galerías feitas coa luz de lámparas...
Rematado o traballo de preparación, derríbanse os apeos das
bóvedas dende os que están máis lonxe; anúnciase o derrumbe e o
vixía colocado na cima da montaña é o único que se da conta do
derrumbe. En consecuencia, da as órdenes con berros e con
xestos para poñer en aviso á man de obra e, á vez, él mismo
baixa correndo. A montaña, crebada, derrumbase por si mesma ó lonxe,
cun estrondo que non pode ser imaxinado pola mente humana, así
como cun incríble desprazamento do aire...".
Plinio fala tamén das canles mineiras
do seguinte xeito "...traer ríos dende a cresta dos montes,
moitas veces a cen millas de distancia. Creo que se chamaban "corrugos"
por ser obras de canalizar as aguas e certo que era grande o
traballo. Convén nivelar ben a corrente, para que a auga fluia con
toda velocidade, que se trae de lugares altísimos. Os valles e
quebraduras dos terrenos son franqueados por canais sobre pontes.
Noutras partes hai que demoler rochas infranqueables, e unha
vez cavadas fanse asentos para os canais. O que as pica ten que
estar, moitas veces, colgado de sedeños, de feito que os que os ven
dende lonxe pensan que son unha especie particular de aves..."
Efectivamente para facer estos canles había
que colgarse da montaña, según decía Plinio...
Túnel no canle que hai de
San Fiz a Portomourisco. Nese trato hai dous tuneis.
En algún lugares tuveron que
colgarse da montaña. Esto trozo pertence o canle que
hai preto de Alberguería.
En moitos lugares había que facer
incluso tuneis.
Nesta marabillosa fotografía vese unha canle mineira romana que leva a auga ata as Médulas. Este
canle vai bordeando o Valle Airoso. A fotografía está feita dende o
Pico de Aquiana e está sacada do libro Las Médulas editado por
Edilesa e da que é autor David Gustavo López. Un libro básico para
entender a explotación que fixeron os romanos co ouro.
Nas médulas fálase de que os romanos sacaron sobre 960.000 kg. nun
total de 150 anos aproximadamente. Fálase de cifras astronómicas en
canto á terra movida e sobre todo lavada, con cifras de 101
millones de metros cúbicos de agua al año, habería que quitar os
meses de estiaxe que serían sobre cinco, supoñendo un traballo de 12
horas diarias con ela. A auga chegaría pola noite e polos canales
(dende o Teleno e río Cabrera e outros) o
lago principal. Tamén fálase de 9.750 homes traballando o
longo do tempo na explotación, tanto no proceso final como nos
principios de recollida de auga, así como os soldados que vixiaban o
proceso... Como para perder o sentido, soio pensando o que se
lograba e cós medios que se tiñan. Fálase dos anos 67 da nosa era
ata o 210. Polo menos nas Médulas...
Probablemente quedou un pouco de ouro pero abandonouse a explotación
xa que non era rentable polos métodos usados. Por eso hoxe podemos
ver en bon estado esta xoia de Galicia e da nosa bisbarra que é unha
auténtica marabilla natural do "mundo mundial"...
Pero o que vamos, o noso canle de San Fiz a Portomourisco,
unha das máis longas da provincia e que se conserva perfectamente,
en opinión do arqueólogo valdeorrés Santiago Ferrer Sierra: "É
unha das máis interesantes que hai e tamén das máis longas, ten
ademais dous tuneis. Collía auga por debaixo de San Fiz, alí no río
Xares, e trasvasábase cara o Sil a zona de Vilanuide".
San Fiz é un pobo que está preto de Alberguería, río abaixo do
río Xares. Ver no mapa.
Decir, como
curiosidade, que os inxeneiros romanos para trazar estos canles empregaron instrumentos
como o nivel (dioptra), e especialmente o
chorobates (regla horizontal de 5,92 metros con patas nas
catro esquinas e que na parte superior tiña un surco onde verquía a
auga para usala como nivel). Eran canles perfectamente niveladas e
cuio trazado en moi poucas ocasións superaba o 2% de nivel,
impedindo así que a auga erosionara as paredes e se producisen
desbordamentos dos mesmos.
A dioptra era un instrumento
que xa tiñan os gregos e que logo adaptaron os
romanos. Básimente era un nivelador, pero podía
medir perfectamente ángulos. Ver a dereita como era
realmente...
Levaba unha mirilla A, logo
permitía o movemento de rotación en C e o momento en
ángulo en B. Unha marabilla.
Observar xa a tornillería...
Dibuxo dun chorobates, era
un instrumento básica para facer canles, acueductos,
etc.
No medio a auga que fai o
nivel. Observar tamén as dúas mirillas.
Neste dibuxo vese como se
utilizaba básicamente, levaba tamén un visor. Os
romanos eran auténticos especialistas neste tipo de
medicións. A proba témola tamén nas canles mineiros.
Para rematar hai unha
terceira pegada xa que hai constancia de asentamentos
defensivos, identificados coa época romana, nos lugares de O
Lombo ou As Silviñas nas inmediacións de Vilaboa,
onde se atoparon abundantes trozos de cerámica e algún resto de
tégulas. Esta información está sacada da páxina web Oficial do
Concello de A Veiga e polo tanto decir que descoñezo as fontes da
misma, salvo este orixen que cito.
Nun traballo aparecido en O Sil que leva por título
"No refulxir da montaña", de Clemente Pérez Arias, cita outro
asentamento romano na bisbarra de A veiga, en San Fiz
de Baños, o asentamento que lle chaman "Os Baños"
Aclarar dúas cousas:
Unha, o que é unha tégula:
Unha tégula é a "tella"
típica dos tellados, neste caso a romana tiña este
aspecto. Na fotografía peza romana que actualmente
está no museo nacional de arte.
Ver a colocación das "tégulas"
romanas. Eran pezas de arxila cocida como son
actualmente. A súa colocación é similar as tellas
actuais.
E dúas, decir que Vilaboa, mirar no mapa,
está a pouco máis de tres kms. de Alberguería.
No mapa vese Vilaboa que está a poucos
kms. de Alberguería. San Fiz de Baños está un pouco máis arriba
de A Veiga seguindo o río Xares.
Neste mapa de toda a Bisbarra
de A Veiga vese onde está Baños, marcado en vermello.
Pódese visitar perfectamente.